SG1

Tiểu ra máu hay xảy ra. Tiểu ra máu có thể do nguyên nhân hiển nhiên, không quan trọng như nhiễm trùng bàng quang (bọng đái) cấp tính, do một nguyên nhân bí hiểm khó truy duyên cớ, hoặc nguy hiểm hơn, do ung thư đường tiết niệu.

Tiểu ra máu tự nó thường không nguy hiểm, trừ khi nó chảy nhiều tạo cục máu đông làm nghẽn tắc ống dẫn nước tiểu từ thận xuống. Tìm được nguyên nhân gây chảy máu mới quan trọng.

Hai hình thức tiểu ra máu

Máu ra trong nước tiểu có thể nhìn thấy bằng mắt thường (macroscopic hematuria), hoặc tình cờ tìm thấy trên kính hiển vi (microscopic hematuria).

1. Tiểu ra máu thấy với mắt thường:

Chúng ta nghi nước tiểu có máu khi thấy nước tiểu màu đỏ hoặc nâu. Tuy nhiên, nước tiểu màu đỏ, nâu không nhất thiết do chảy máu đường tiểu, song có thể do nguyên nhân khác gây ra, chẳng hạn ăn nhiều củ cải đỏ, nước tiểu cũng đâm đỏ; vì vậy, nước tiểu cần được lấy đem thử xem có thực đường tiểu chảy máu hay không.

Máu chảy từ ra từ âm đạo người phụ nữ đang có kinh hoặc mới sanh có thể lẫn vào nước tiểu, nên chờ sạch kinh hoặc hết chảy máu sau sanh trước khi lấy nước tiểu để thử. Trường hợp cần thử gấp, nên đặt một miếng bông gòn (tampon) vào âm đạo người phụ nữ, chùi thật sạch vùng quanh âm hộ, rồi hẵng lấy nước tiểu.

2. Máu tình cờ thấy trên kính hiển vi:

Nhiều trường hợp, khi nước tiểu được thử vì một lý do nào đó (khám sức khỏe trước công việc mới, mua bảo hiểm nhân thọ, v.v.), máu tình cờ tìm thấy trên kính hiển vi (theo định nghĩa, có trên 2 hồng huyết cầu thấy trong mẫu nước tiểu xem với kính hiển vi).

Nguyên nhân

Đường tiết niệu từ trên xuống gồm hai quả thận, hai ống dẫn tiểu (ureters: dẫn nước tiểu từ hai quả thận xuống bọng đái), bọng đái, ống dắt tiểu (urethra: dắt nước tiểu từ bọng đái ra lỗ tiểu) và ngoài cùng là lỗ tiểu. Ở đàn ông, phía dưới bọng đái còn có tuyến nhiếp hộ (prostate).

Tiểu ra máu do chảy máu nơi bất cứ cơ quan nào của đường tiết niệu, từ thận xuống đến tuyến nhiếp hộ, ống dắt tiểu. Nguyên nhân thay đổi theo tuổi, thường lành ở người trẻ, có thể độc nơi người lớn tuổi. (Tuổi tác trong y khoa rất quan trọng, nên khi xem người bệnh, bác sĩ bao giờ cũng chú ý đến tuổi trước.)

Các nguyên nhân gây chảy máu đường tiểu rất nhiều:

- Tiểu ra máu thoảng qua, nguyên nhân không rõ rệt.

- Nhiễm trùng đường tiểu.

- Sạn đường tiểu.

- Do vận động, chấn thương.

- Bệnh niêm mạc tử cung mọc sai chỗ (endometriosis).

- Một số bệnh máu (hemoglobinopathy).

- Bệnh cầu thận (intrinsic glomerular disease).

- Bệnh thận đa nang (polycystic kidney disease).

- Bệnh to nhiếp hộ tuyến.

- Ung thư đường tiểu: thận, bọng đái, nhiếp hộ tuyến.

Nói chung, tiểu ra máu thường do viêm, nhiễm trùng bọng đái hay nhiếp hộ tuyến, sạn đường tiểu, và ở người lớn tuổi, bệnh to nhiếp hộ tuyến hoặc ung thư các cơ quan đường tiết niệu.

Kể bệnh

Việc truy tìm nguyên nhân gây chảy máu đường tiểu dựa rất nhiều vào lời kể bệnh của bạn. Nếu bạn đến khám bác sĩ vì nghĩ mình tiểu ra máu, xin bạn kể bác sĩ nghe vấn đề của bạn với đầy đủ các chi tiết:

- Đầu tiên, bạn cho biết ngay bạn bao nhiêu tuổi. Tuổi tác tối quan trọng trong y khoa.

- Bạn thấy nước tiểu mình có màu đỏ, nâu từ hồi nào, trong trường hợp nào? (tự nhiên tiểu ra máu, hoặc sau khi vận động mạnh, sau một chấn thương, v.v.?) thỉnh thoảng lại ra (transient), hay ra liên tục (permanent)?

- Các triệu chứng khác nếu có. Chẳng hạn, tiểu khó, tiểu đau, rát, buốt, cứ muốn đi tiểu hoài, giống lần nhiễm trùng bọng đái mấy tháng trước; hoặc đau một bên hông lan truyền xuống vùng háng giống cơn đau do sạn thận năm trước.

- Bạn có bố, mẹ, anh em trong gia đình mang bệnh viêm thận, bệnh thận đa nang, sạn thận, v.v.? Nhiều bệnh thận có tính di truyền.

- Bạn có mang bệnh về máu khiến hay chảy máu (bleeding disorder), hoặc đang uống thuốc chống đông máu như warfarin và ngoài chuyện tiểu ra máu, cũng đang chảy máu nhiều chỗ khác nữa?

- Bạn đang uống các thuốc gì, xin đem hết đến cho xem. Nhiều thuốc đau nhức có thể gây viêm thận, nhất là nơi người thận suy.

- Bạn là phụ nữ: bạn tiểu ra máu lúc đang hoặc ngay sau khi có kinh? Có thể bệnh niêm mạc tử cung mọc sai chỗ trong đường tiểu làm phiền bạn, bạn để ý điều này để kể cho bác sĩ biết.

Thăm khám

Sau khi nghe bạn kể bệnh, và hỏi thêm những điều cần biết, bác sĩ sẽ thăm khám để tiếp tục tìm hiểu nguyên nhân khiến bạn chảy máu đường tiểu.

Bụng bạn sẽ được đặc biệt chú ý, bác sĩ khám kỹ, tìm xem có bướu lạ khiến ta nghĩ đến ung thư.

Ở đàn ông, nhất là nếu trên 50, bác sĩ cần khám thêm hậu môn, xem tuyến nhiếp hộ có to hoặc có ung thư. Ở phụ nữ, nhiều trường hợp cần khám âm đạo, xem máu thực sự từ đâu ra, từ các cơ quan sinh dục hoặc đúng từ đường tiểu.

Trắc nghiệm và phim chụp

Trắc nghiệm đầu tiên cần làm là lấy nước tiểu thử, để xem bạn thực có chảy máu đường tiểu. Nếu bạn có triệu chứng nhiễm trùng đường tiểu, bác sĩ có thể cấy trùng nước tiểu luôn, xem vi trùng nào đang làm loạn. Trường hợp này ta tạm yên tâm, chảy máu đường tiểu có thể chỉ là một trong các triệu chứng của nhiễm trùng đường tiểu.

Trường hợp bạn không có triệu chứng gì cả, thử nước tiểu vì lý do gì khác (khám sức khỏe trước công việc mới, mua bảo hiểm nhân thọ, v.v.), tình cờ thấy trên kính hiển vi có trên hai hồng huyết cầu trong mẫu nước tiểu, vài ngày sau chúng ta nên thử lại. Nhiều khi máu chỉ ra thoảng qua (transient) vậy thôi (có thể do nóng sốt, nhiễm trùng, vận động, chấn thương), thử lại nước tiểu không thấy. Nếu vậy, và bạn còn trẻ, ta ít nghĩ đến ung thư, chỉ cần thỉnh thoảng bạn ghé thử lại nước tiểu.

Trường hợp chảy máu không do nhiễm trùng đường tiểu, chảy máu nhiều mắt thấy (và thử nước tiểu quả thấy vô số hồng cầu), hoặc chảy máu tình cờ tìm ra trên kính hiển vi, thử đi thử lại vẫn vậy, chúng ta cần tìm hiểu kỹ lưỡng, thường bằng ba phương pháp sau:

1. Phim chụp thận hoặc siêu âm, Cast scan:

Phim chụp thận với chất cản quang (intravenous pyelography, gọi tắt IVP: chất cản quang được chích vào cơ thể bạn, phim chụp trong lúc chất cản quang đang thải qua thận, xuống ống dẫn tiểu rồi vào bọng đái) cho biết rất nhiều chi tiết về thận, các ống dẫn tiểu, bọng đái, xem có bị sạn, bướu, lao, bệnh thận đa nang, hoặc đường tiểu hẹp tắc chỗ nào chăng.

Siêu âm (ultrasound), phim Cat scan không cho biết nhiều chi tiết như phim chụp thận với chất cản quang, song các trường hợp không thể chụp phim thận (thận suy, phản ứng với chất cản quang chích vào, ...), ta làm siêu âm để tìm hiểu.

2. Thử tế bào trong nước tiểu:

Lấy nước tiểu thử tìm tế bào lạ (urine cytology) cũng hay được làm trong trường hợp tiểu ra máu chưa rõ nguyên nhân, xem có tế bào ung thư hiện diện trong nước tiểu.

3. Soi bọng đái:

Soi bọng đái có thể cho biết có sạn, bướu, lao, v.v. trong bọng đái. Bác sĩ chuyên khoa tiết niệu (urologist), trong lúc soi bọng đái, thấy chỗ nào bất thường, sẽ cắt thử chỗ bất thường.

Ngoài 3 phương pháp chính để tìm hiểu nguyên nhân chảy máu đường tiểu trên, một số trường hợp tiểu ra máu không rõ nguyên nhân, ta nhờ đến bác sĩ chuyên khoa thận (nephologist) đưa kim vào thận, lấy ra chút thịt đem thử. Nhiều loại bệnh thận gây chảy máu.

Chữa trị

Sự chữa trị tiểu ra máu tùy vào nguyên nhân ta tìm ra.

Nhiễm trùng đường tiểu rất dễ chữa. Tiểu ra máu do các nguyên nhân khác, như sạn, ung thư chẳng hạn, cách chữa tất nhiên phức tạp hơn.

Thỉnh thoảng có nên thử nước tiểu?

Chết, vậy thỉnh thoảng có nên lấy nước tiểu đem thử, xem có máu trong nước tiểu, để còn biết và tìm hiểu? Đây là câu hỏi nhiều người chúng ta âu lo thắc mắc.

Việc thử nước tiểu tìm xem có máu trong nước tiểu, không đạt các tiêu chuẩn về truy tìm ung thư như chụp phim vú để truy tìm ung thư vú, hoặc soi ruột già truy tìm ung thư ruột già, nên với người bình thường, chẳng hề có triệu chứng gì về đường tiểu, việc thỉnh thoảng lấy nước tiểu đem thử tìm máu trong nước tiểu hiện giờ không được đặt ra.

Ngay cơ quan y tế nổi danh về truy tìm phòng ngừa, United States Preventive Services Task Force on the Periodic Health Examination, cũng không khuyên chúng ta thỉnh thoảng lấy nước tiểu thử tìm xem có máu trong nước tiểu.

Đời lắm chuyện thực. Tiểu ra máu cũng là một chuyện hay xảy ra khiến chúng ta buồn phiền, mất vui. Cũng may, tiểu ra máu thường do nguyên nhân lành, chữa không mấy khó.

Menu