THỬ MÁU CÓ BIẾT ĐƯỢC
MỌI BỆNH KHÔNG?
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
8748 E. Valley Blvd., Ste. H
Rosemead, CA 91770
(626) 288-3306
“Thử máu”, chà, hai tiếng nghe ngắn gọn, giản dị làm sao, mà lại gây nhiều vấn đề nhiêu khê thế! Nó là đầu mối của nhiều bất đồng giữa người bệnh, bác sĩ và Medi-Cal, Medicare, bảo hiểm, lắm khi đưa đến bất hòa. Thử máu cũng là một trong những thứ hay bị lạm dụng, tạo nhiều tốn kém không cần thiết cho công quỹ.
Chúng ta xem vấn đề thử máu nó nhiêu khê ở những điểm nào.
Suy nghĩ của người bệnh
Chúng ta mỗi người mỗi ý. Có vị sợ thử máu lắm, bác sĩ năn nỉ gãy lưỡi, vẫn khăng khăng nhất định không chịu cho xin tí huyết, “Cứ nhìn thấy cái kim tôi đã sợ phát khiếp, mỗi lần thử máu về tôi bệnh mất mấy ngày”. Song nhiều người lại đòi thử máu hoài, mỗi khi có triệu chứng gì hơi lạ một chút.
Bạn có thể bị mê hoặc bởi bốn tiếng “thử máu tổng quát”, tưởng tượng “thử máu tổng quát” sẽ giúp ta tìm thấy tất cả mọi bệnh trên cái thế gian nhiễu nhương này, nên dù còn trẻ, mạnh khỏe, không béo mập, cũng chả có triệu chứng gì, mỗi năm bạn lại đòi “thử máu tổng quát”:
- Sao bác sĩ khó khăn thế. Ông bác sĩ trước của tôi năm nào cũng cho tôi khám tổng quát.
- Năm nào chị cũng “khám tổng quát”?
- Đúng ra, ông ấy chẳng bao giờ khám, nhưng cho tôi thử máu tổng quát mỗi năm. Vài ngày sau gọi lại hỏi, ông ấy bảo tôi không có bệnh gì cả.
Thưa bạn, thử máu không phải là “khám tổng quát” (general check up, check up visit), khám là khám, còn thử máu là thử máu, và trong sách cũng chẳng hề có danh từ “thử máu tổng quát”. Chẳng hiểu ai là người nghịch ngợm đã sáng chế ra những từ tai hại này, khiến rất nhiều người nhầm.
Đúng ra, thử máu có hai loại: thử máu định bệnh và thử máu truy tìm. Khi bạn có triệu chứng gì bất thường, chẳng hạn xuống cân nhiều quá trong 3 tháng nay, sau khi thăm khám cho bạn, bác sĩ có thể phải sử dụng nhiều phương cách, kể cả thử máu, để tìm hiểu sao bạn lại xuống cân dữ vậy. Đây là thử máu định bệnh. Còn thử máu truy tìm là thử máu để truy tìm những bệnh tiềm ẩn, có thể xảy ra vào hạn tuổi của bạn, dù bạn vẫn khoẻ, không có triệu chứng chi cả.
Ở đây, chúng ta chỉ bàn đến việc thử máu truy tìm, phức tạp hơn nhiều so với thử máu định bệnh. Bao lâu phải thử một lần, và thử những gì? Có phải mỗi năm lại lôi ra thử tùm lum?
Chúng ta hiểu, làm bếp, làm vườn đều cần đến nhiều dụng cụ, không phải chỉ dùng có mỗi con dao là làm được đủ mọi thứ. Thử máu cũng vậy, chỉ là một trong các dụng cụ của người bác sĩ, dùng trong một số công việc nhất định. Và như mọi thứ khác ở đời, chẳng có gì toàn hảo cả, thử máu cũng có những giới hạn và sai số của nó. Nó không thể giúp ta khám phá rất nhiều loại bệnh: ung thư da, ung thư vùng đầu cổ, ung thư vú, ung thư phổi, ung thư bao tử, ung thư ruột già, ... Nó thường cũng chẳng giúp ta truy tìm được bệnh lao, bệnh dị ứng, bệnh sâu răng, bệnh mắt, bệnh tai, bệnh trĩ, vân vân và vân vân... Và nó lại càng không giúp ta biết được bạn có cao áp huyết, một bệnh rất quan trọng. Đồng thời, máy móc là máy móc, có thể cho sai số, khiến bác sĩ lo, bạn và gia đình càng lo hơn, xôn xao, nhốn nháo cả lên, mất ăn mất ngủ. Cho thử lại, bình thường, chỉ vì cái thử máu lần trước nó cho sai số, thế thôi.
Đấy là chưa kể vấn đề thực tế khác: thử máu tất phải tốn tiền, tiền của Medi-Cal, Medicare, tiền của bảo hiểm cũng là tiền. Chúng ta không thể lý luận: “Bảo hiểm nó lấy của tôi bao nhiêu tiền mỗi tháng, bác sĩ cứ thử bừa đi”, hay: “Ồ, Mỹ nó giàu mà, Medi-Cal, Medicare thiếu gì tiền, bác sĩ tiết kiệm cho họ làm gì. Theo lời yêu cầu của tôi, bác sĩ kia vài tháng lại thử “tổng quát” cho tôi một lần”.
Và thêm vấn đề nữa, thử máu bừa bãi cũng có thể gây những hậu quả về mặt luật pháp cho người bác sĩ: mọi thứ bất thường trong kết quả thử máu đều nên thử lại, kẻo sau này có chuyện gì, luật sư của người bệnh lại nhìn lom lom vào mặt bác sĩ, căn vặn: “Trong kết quả thử máu này, có cái này nó bất thường đây, sao bác sĩ không cho thử lại, để bây giờ thân chủ của tôi nên nông nỗi này”. (A, mấy ông luật sư là ghê lắm, cái gì cũng có thể bắt quàng vào được). Thử máu tùm lum, chẳng khác cho thuốc bừa bãi, cứ như tròng sẵn cái thòng lọng vào cổ, để các ông luật sư sau này có thể tha hồ lôi, tha hồ kéo.
Vấn đề với Medi-Cal, Medicare, và bảo hiểm
Nào, sau khi nghe bác sĩ giải thích về vấn đề thử máu, và bạn đã đồng ý với bác sĩ nên thử truy tìm những gì, chưa nên thử những gì, có nghĩa rằng bạn và bác sĩ đã đồng thuận, song còn Medi-Cal, Medicare, hoặc bảo hiểm, họ có đồng thuận với chúng ta hay không?
Với họ, thường họ chỉ cho ta thử máu để định bệnh và chữa bệnh, trường hợp người bệnh có một triệu chứng hay bệnh gì đặc biệt, còn về mặt y khoa phòng ngừa, thử máu truy tìm theo hạn kỳ (periodic check), có khi Medi-Cal, Medicare và nhiều bảo hiểm PPO không đồng ý cho làm. Tùy bệnh và triệu chứng của bạn, nếu cần thử máu, họ chỉ cho phép ta làm những thử máu có liên quan đến bệnh của bạn, hoặc giúp vào sự định bệnh để chữa cho bạn. Còn nếu bạn chẳng có triệu chứng gì cả, nhưng đúng sách, đã đến lúc phải xem lại cholesterol chẳng hạn (vì đã 5 năm chưa thử lại), nhiều chỗ họ bảo: “Đây là y khoa phòng ngừa, tôi không trả”. Vì họ phải trả cho mỗi thử máu, mà đồng tiền là núm ruột, và trước giờ đã nhiều bác sĩ thử tùm lum, gì cũng thử, cần hay không cần cũng thử bừa (thử như vậy phòng thí nghiệm họ thích lắm, quà cáp lại), đụng tới núm ruột của họ dữ quá. Nên bây giờ họ khôn hơn nhiều, nếu bác sĩ thử những gì không liên quan đến triệu chứng và bệnh của người bệnh, họ sẽ không trả tiền cho phòng thí nghiệm. Và phòng thí nghiệm sẽ xoay sang đòi tiền... bác sĩ: “Bác sĩ không trả tiền, ai trả tiền cho tôi bây giờ”. (Trước, phòng thí nghiệm hay gửi giấy đòi tiền người bệnh, nhưng chắc không mấy người chịu trả, nên nay họ đòi tiền bác sĩ cho chắc ăn: “Tôi biết gì đâu, tại bác sĩ không giải thích trước, cứ thử máu bừa, lại còn thử nhiều thứ chính tôi thấy cũng chả cần thiết, trời đất, đến hơn hai trăm đồng, tiền đâu tôi trả, các ông ở phòng thí nghiệm cứ đòi bác sĩ đi!”). Nhưng cũng nhờ thế, nay nhiều bác sĩ đã chùn tay, không còn dám thử máu bừa bãi cho bệnh nhân nữa. (Lại cũng đồng tiền là núm ruột, bác sĩ cũng chả muốn ai đụng đến núm ruột của mình.)
Dễ dãi nhất là bảo hiểm HMO và Medi-Cal HMO, ta gọi nôm na là bảo hiểm và Medi-Cal vào nhóm, để bác sĩ thử máu truy tìm định kỳ nếu thấy cần. Vì cũng như trả khoán cho bác sĩ (đầu tháng trả bác sĩ 8-10 mỹ-kim cho mỗi người bệnh, trong tháng người bệnh có đi khám mấy lần cũng không trả thêm), HMO đã trả khoán mỗi đầu tháng cho phòng thí nghiệm, trong tháng phòng thí nghiệm thử ít thì hưởng, thử nhiều ráng chịu. (Thế nên, nay phòng thí nghiệm lại kêu trời, nếu bác sĩ lợi dụng sự dễ dãi của HMO, thử máu thả dàn, khiến họ bị lỗ.)
Nên giải quyết vấn đề thế nào?
Bạn thấy, việc thử máu rất phức tạp, chỉ bác sĩ mới xác định được bạn đã đến hạn kỳ thử lại chưa, và lần này cần thử những gì, chưa cần thử những gì. Không phải năm nào ta cũng phải thử đủ mọi thứ. Có thứ cần thử lại, có thứ chưa, lại có thứ chỉ cần thử một lần trong đời rồi thôi. Bạn gọi văn phòng nói cô thư ký cho hẹn để đến “thử máu tổng quát thôi, không cần xem bác sĩ”, chẳng cô thư ký nào dám cho hẹn, song sẽ khuyên bạn nên gặp bác sĩ, để bác sĩ xác định những điều trên.
Việc thử máu tìm gì tất nhiên tùy thuộc vấn đề của bạn (chẳng hạn, bạn thử máu trước khi giải phẫu khác, bạn thử máu để theo dõi bệnh tiểu đường khác, còn thử máu truy tìm theo hạn kỳ lại càng khác), tuổi của bạn (hạn tuổi nào cần nghĩ đến bệnh gì); phái tính (như trên 50 tuổi, ta có thể thử PSA truy tìm ung thư nhiếp hộ tuyến, phụ nữ đâu có nhiếp hộ tuyến thì thử tìm PSA làm gì), các bệnh trong gia đình (bệnh tiểu đường có tính di truyền, bệnh viêm gan B hay lây nhiễm lặng lẽ trong gia đình Á đông chúng ta, ...), và kết quả thử máu cũ (có kết quả thử máu ở nhà, bạn nhớ cầm theo cho bác sĩ coi). Và, tất nhiên, cũng rất phụ thuộc vào yếu tố bạn trả tiền mặt (đắn đo, giới hạn tối đa những thử nghiệm xét thấy chưa thực cần thiết lắm, giới thiệu bạn đến phòng thí nghiệm lấy giá phải chăng thôi cho nhẹ tiền), có Medi-Cal tự do, Medicare hay bảo hiểm PPO không cho thử máu truy tìm theo hạn kỳ (chịu, bác sĩ không thể bịa bệnh trong hồ sơ để giúp bạn thử máu), hoặc bảo hiểm HMO, Medi-Cal HMO (a, ta có thể làm được nhiều thứ, tuy vậy, cũng chỉ nên làm đúng, không nên lạm dụng thử lung tung tầm bậy tầm bạ).
Bác sĩ nên giải thích cho người bệnh tất cả những điều trên, và nhấn mạnh trong sách chẳng có thứ thử máu nào gọi là “thử máu tổng quát” (những từ này do ai tai quái đặt ra đó thôi), và thử máu không thể thay thế cho việc thăm khám tổng quát định kỳ. Thử máu tìm gì đều phải có mục đính. Thử nhiều không phải không hại, nhiều thử nghiệm máu không có tính chính xác, đã chẳng giúp vào sự truy tìm, định bệnh, ngược lại còn gây thêm lắm rối rắm, lo âu cho người bệnh và gia đình; bác sĩ cũng khổ không kém, vì trách nhiệm pháp lý, cứ phải theo dõi, thử đi thử lại hoài.
Về mặt y khoa phòng ngừa trong đó có cả việc thử máu truy tìm theo hạn kỳ, HMO (Health Maintenance Organizations) dễ dãi nhất, còn khuyến khích các bác sĩ thi hành y khoa phòng ngừa giúp người bệnh sống đời khỏe mạnh, nên nếu bạn có quyền lựa chọn, có lẽ bạn nên chọn loại bảo hiểm HMO thay vì PPO.
Đến đây, mong bạn đã hiểu rõ hai chữ “thử máu”, nghe giản dị song thực nhiều ngóc ngách bên trong. Sự hiểu biết này sẽ giúp tình bác sĩ – bệnh nhân chúng ta thêm bền vững, chúng ta cũng tiết kiệm cho công quỹ của đất nước Hoa Kỳ đáng yêu này. Chuyện gì đáng tiêu thì tiêu, không nên lạm dụng, cho rằng của công, tiền chùa thì cứ xài bừa đi, có mất vào tiền túi của riêng ai, đàn em, con cháu chúng cười cho.