NGỨA MÙA ĐÔNG
(WINTER ITCH)
BS. NGUYỄN VĂN ĐỨC
Trời đang còn thu chưa lạnh dữ song nhiều vị đã than ngứa quá, ngứa quá. Ngứa khắp người.
Không để ý, chúng ta ai cũng có thể bị “ngứa mùa đông”. Vào mùa lạnh, độ ẩm trong không khí (air humidity) xuống thấp, làm da khô, khiến ta dễ cảm thấy ngứa. Rồi vì lạnh, nhiều người chúng ta thích tắm nước nóng.
Vào những ngày lạnh quá, sưởi được bật lên để tạo hơi ấm. Nước nóng, sưởi (củi, điện hay gas) khiến da càng thêm khô và ngứa. Gãi mới đã ngứa (những chỗ ở lưng xa quá tầm tay, thì dùng bàn tay giả bằng gỗ gãi cào cho bằng được!). Có người còn đổ cả rượu, chanh, dầu xanh, dầu đỏ, dầu cù là, dầu con hổ, ... lên da, chà xát, hi vọng bớt ngứa. Những chỗ do gãi và chà xát, trở thành sần sùi, dộp lên. Da chỗ dộp lên ấy càng ngứa tợn. Lại gãi nhiều hơn. Tất cả những yếu tố kể trên gộp lại khiến da ngứa thêm mãi trong mùa lạnh, tạo một vòng lẩn quẩn: ngứa, gãi, gãi, ngứa.
Người da khô sẵn dễ bị ngứa hơn người khác. Trong da, có một chất nhờn gọi là “sebum”, giữ cho da khỏi khô. Khi cao tuổi, da khô hơn do có ít chất sebum, vì sự tiết chất sebum giảm dần theo thời gian (nên da trông không còn tươi mát như lúc trẻ). Bởi thế, các vị có tuổi rất hay ngứa vào mùa lạnh.
Da người “ngứa mùa đông”, nhất là ở dưới chân, trông khô, mốc meo, lấm tấm trắng (scaling). Khi da ngày càng khô hơn do trời thêm lạnh, và người bị ngứa gãi nhiều, trên da sẽ xuất hiện những vùng đỏ trong có những đường nứt ngang (horizontal fissuring). Nặng hơn nữa, những đường nứt dọc cũng xuất hiện. Các đường nứt ngang và dọc trên những vùng da đỏ, cùng nhau, tạo thành hình ảnh trông như một bình sứ rạn nứt, nên loại bệnh da này được đặt tên “eczema craquelé”. Ở thể nặng nhất của chứng “ngứa mùa đông”, với gãi, với đủ những thứ được thoa, trét lên như an-côn, chanh, dầu xanh, bột “Ampi”, thuốc bắc, ..., những đường ngang dọc ấy sâu xuống, toác ra, ứa nước vàng hoặc mủ. Lúc ấy, ta vừa ngứa lại vừa đau.
Tốt hơn hết là đừng để xảy ra cảnh đau lòng, và tốn tiền ấy. Vào mùa lạnh, ta nên tắm với nước vừa đủ ấm thôi, tránh dùng những xà-bông mạnh như Ivory, Dial, Irish Spring, Zest, những loại xà-bông ít làm mất chất nhờn của da như Dove, Olay, Cetaphil tốt hơn. Không dùng xà-bông càng tốt, hoặc chỉ dùng nó ở những vùng nhiều mồ hôi như nách, háng, khuỷu tay, khuỷu chân. Không nên tắm ngày nhiều lần, một lần là tối đa. Với những vị da quá khô, có khi chỉ nên tắm ba, bốn lần mỗi tuần. Nằm ngâm trong bồn tắm với nước ấm và không kỳ cọ gì cả cũng tốt; nguyên tắc là chúng ta tránh kỳ cọ, chà xát da.
Sau khi tắm, không nên dùng khăn lau da mạnh quá, chỉ nên nhẹ nhàng lau sơ cho ráo nước, rồi thoa da bằng những loại lotion làm da bớt khô (moisturizing lotion) như Lubriderm lotion, Keri lotion (mua không cần toa), ... Những lotion này thoa ngày mấy lần cũng được, song chúng thấm vào da, giúp da khỏi khô mạnh nhất khi được dùng ngay lúc tắm xong, da ta còn đang ẩm nước. Các loại kem thuốc steroid như Kenalog, Elocon, Lidex, ... đựng trong những ống be bé, xài kiểu ngứa đâu quẹt đó, không ăn thua. Thuốc chỉ nên thoa trên những vùng da đã sần lên do ta lỡ gãi.
Xin... cố đừng gãi, hoặc chà xát da (mỗi khi muốn gãi, ta đem lotion thoa vào vùng ngứa thay vì gãi, chai lotion nên để đâu đó gần tầm tay). Và cũng không mặc đồ len trực tiếp trên da. Đồ len chúng sần sùi, cứ chọc chọc vào da, thêm ngứa.
Trong nhà, dùng humidifier (dụng cụ làm tăng độ ẩm của không khí) khi chúng ta cần mở sưởi cũng rất tốt, giúp da đỡ khô.
Về thuốc, ta có thể thử dùng những thuốc chữa ngứa như Zyrtec, Benadryl, Chlor-Trimeton, Tavist, ... mua không cần toa. Có điều, uống những thuốc này, khi lái xe, hoặc điều khiển những máy móc nguy hiểm, ta nên cẩn thận, vì thuốc có thể làm người ngầy ngật, buồn ngủ. Những thuốc Claritin, Allegra (mua không cần toa bác sĩ) không gây buồn ngủ; thuốc Zyrtec có thể mạnh hơn hai thuốc trên, song có tác dụng gây chút ngầy ngật ở một số người.
Nếu mãi vẫn không bớt ngứa, bạn nên đi khám bác sĩ cho chắc ăn, vì ngoài chứng “ngứa mùa đông”, nhiều bệnh da khác, hoặc các vấn đề bên trong cơ thể như bệnh thận, bệnh gan, ung thư, ... cũng gây ngứa.
Viêm da do tiếp xúc
“Viêm da do tiếp xúc” (contact dermatitis) là bệnh da gây do sự tiếp xúc trực tiếp với nhiều chất bên ngoài cơ thể.
Viêm da do tiếp xúc rất hay xảy ra, nhất là vào mùa lạnh, như một hình thức của “ngứa mùa đông”. Xin lấy vài thí dụ dễ hiểu. Ngày nào chúng ta cũng có dịp cần rửa tay với nước và xà-bông. Nhưng nếu cả ngày nhúng tay vào nước, xà-bông, lâu ngày chày tháng, tay ta có thể sẽ khô, ngứa, lấm tấm trắng, sần lên ở nhiều chỗ, nhiều khi còn nứt nẻ. Vì xà-bông có chất kiềm mạnh (strong alkaline soap), làm tổn thương lớp ngoài cùng của da và gây viêm da.
Nhiều người làm việc trong kỹ nghệ, tay ngày nào cũng phải tiếp xúc với những chất hóa học độc hại cho da, hoặc rửa tay với những nước rửa đặc biệt (organic solvents), khiến da sần lên, ngứa ngáy.
Lớp ngoài cùng của da ta là một lớp tế bào rất mỏng. Bất cứ chất nào làm tổn thương lớp tế bào này đều tạo phản ứng viêm da. Vào mùa lạnh, khí lạnh khiến da khô, và khi khô, lớp tế bào ngoài cùng của da dễ bị các chất hóa học làm tổn thương. Thế nên, rửa nước và xà-bông nhiều lần trong ngày vào mùa lạnh dễ bị viêm da do tiếp xúc hơn các mùa khác. Cùng một cơ chế, vào mùa lạnh, những người làm việc trong các kỹ nghệ, tay dính những chất hóa học hoặc nước rửa hàng ngày, cũng dễ bị viêm da do tiếp xúc.
Mùa lạnh, chúng ta cẩn thận cố tránh tiếp xúc nhiều với nước nóng và xà-bông, đồng thời thường xuyên dùng lotion chống khô da. “Ngứa mùa đông” hay xảy ra. Không khéo, chúng ta còn bị cả “viêm da do tiếp xúc” ở bàn tay, các ngón tay, nếu mải chăm việc nhà, cả ngày nhúng tay vào nước nóng, xà-bông.