SG1

Gan là một cơ quan trọng yếu, nằm ở bụng trên phía bên phải, dưới các xương sườn. Gan giữ nhiệm vụ biến dưỡng hầu hết những chất nuôi sống, hoặc cần cho hoạt động của cơ thể. Túi mật có thể cắt bỏ vì có sạn, song chúng ta khó yên ổn nếu gan gặp vấn đề. Nhất là khi gan bị ung thư.
Ung thư gan (liver cancer) có 2 thể bệnh:
- Ung thư mọc ngay tại gan.
- Ung thư gan do một ung thư, đầu tiên mọc tại một cơ quan khác gần đó (như bao tử chẳng hạn) rồi ăn lan sang gan, hoặc từ một cơ quan ở xa (như cổ tử cung) theo máu chuyển di đến gan.
Trong phạm vi bài này, chúng ta tìm hiểu loại ung thư mọc ngay tại gan. Loại ung thư này mỗi năm giết hại từ 250.000 đến 1.000.000 người trên toàn thế giới, đứng hàng thứ 3 trong các bệnh ung thư gây tử vong trên toàn thế giới, thứ 9 trong các bệnh ung thư gây tử vong tại Mỹ.
Nguyên nhân
80% các trường hợp ung thư gan xảy ra ở người mang bệnh viêm gan B hay viêm gan C kinh niên.
Trên cõi đời kém vui vì đủ mọi loại ung thư này, ung thư mọc ngay tại gan là một trong những ung thư xảy ra nhiều nhất. So với phụ nữ, ung thư mọc ngay tại gan xảy ra 4 lần nhiều hơn cho đàn ông. Ung thư gan tuy không nhiều ở Âu châu và Mỹ, ngược lại, rất nhiều nơi các nước Á châu, Phi châu. Ung thư gan hay xảy ra trong khoảng tuổi 50-60, nhưng có thể xuất hiện rất sớm trên những người Phi châu; ở vùng quanh sa mạc Sahara, tuổi trung bình khi ung thư gan xuất hiện là 33.
Nguyên nhân chính do ở Á châu và Phi châu, có nhiều người nhiễm siêu vi trùng gây bệnh viêm gan B và C. Hai siêu vi viêm gan B và C có thể gây xơ gan, các tế bào gan thay thế bởi các tế bào mô sợi, khiến gan chai cứng (cirrhosis). Xơ gan là yếu tố quan trọng gây ung thư gan. 60 đến 90% các trường hợp ung thư gan xảy ra ở người có gan bị xơ.
Riêng về siêu vi B, vai trò của nó trong việc gây ung thư gan đã khá rõ ràng. Những khảo cứu trong các vùng châu Á, nơi nhiều người mang bệnh ung thư gan, cho thấy những người nhiễm siêu vi viêm gan B kinh niên có triển vọng bị ung thư 100 lần nhiều hơn những người không nhiễm siêu vi viêm gan B. Ở người ung thư gan, người ta thấy chất DNA (một chất quan trọng, điều khiển sự phát triển và biến dưỡng tế bào) của siêu vi B xâm nhập vào chất DNA của tế bào gan người bệnh. Hiện tượng này không những xảy ra trong các tế bào ung thư, mà còn được nhận thấy ngay cả trong những tế bào bình thường quanh đó. Đồng thời, bằng nhiều cơ chế khác nữa, siêu vi viêm gan B có thể làm thay đổi sự biến dưỡng của các tế bào gan, đưa đến ung thư.
Còn siêu vi C? Từ khi siêu vi viêm gan C được tìm ra năm 1989, càng ngày càng nhiều bằng chứng cho thấy siêu vi này cũng có thể gây ung thư gan.
Ngoài hai siêu vi viêm gan B và C, bất cứ yếu tố nào làm tổn hại các tế bào gan năm này qua năm khác, cũng có thể đưa đến, hay góp phần vào việc gây bệnh ung thư gan:
- Các bệnh gan kinh niên, như bệnh gan mỡ (fatty liver), bệnh gan do uống rượu, do các rối loạn biến dưỡng (thí dụ bệnh tiểu đường, bệnh ứ đọng chất sắt trong gan), v.v., dễ đưa đến ung thư gan.
- Chất độc từ nấm (gọi là Mycotoxins): ở Phi châu và phía nam Trung-Quốc, có chất độc từ nấm aflatoxin B1, người ta tin rằng có thể gây ung thư gan. Phi châu và nam Trung-Quốc lại cũng là những vùng có nhiều siêu vi trùng viêm gan B. Có lẽ tại những vùng này, vai trò của siêu vi viêm gan B và độc tố aflatoxin B1 có tính phối hợp, chúng cùng gây những tổn thương cho lá gan của cư dân trong vùng, đưa đến ung thư gan nhiều hơn.
- Tại sao đàn ông bị ung thư gan nhiều hơn phụ nữ? Người ta cho rằng kích thích tố sinh dục (sex hormones) có thể cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc gây bệnh ung thư gan. Đã có một số trường hợp ung thư gan xảy ra ở những người chữa trị dài lâu với kích thích tố sinh dục nam.
Ngoài ra, thuốc lá, thức ăn nhiều thịt đỏ (heo, bò, trừu) và mỡ có thể làm tăng nguy cơ bị ung thư gan. Ngược lại, cà phê (2-3 tách mỗi ngày) có thể làm giảm nguy cơ ung thư gan.
Triệu chứng
Khi ung thư gan mới xuất hiện và còn nhỏ, người bệnh chưa có triệu chứng gì nhiều, ngoài những triệu chứng gây do bệnh gan kinh niên họ vẫn có. Nhưng khi bệnh tiến triển, ung thư làm gan to lên và đau. Người bệnh cảm thấy đau vùng bụng trên rốn hoặc đau phía bên phải của bụng trên. Cái đau do ung thư gan thường không dữ dội, nhưng gây khó chịu.
Người bệnh dần dần ăn không thấy ngon, xuống cân, có người thiếu máu, vàng da.
Lúc được thăm khám, người bệnh thấy đau vùng bụng trên hoặc vùng gan khi bác sĩ sờ nắn bụng. Bác sĩ có thể khám thấy một khối to bất thường ở vùng gan.
Định bệnh
Sau khi nghe kể bệnh và thăm khám kỹ lưỡng cho người bệnh, bác sĩ có thể nghĩ đến ung thư gan, nhất là ở những vị đang mang bệnh viêm gan B hay C. Nghi ngờ ung thư gan, chúng ta dùng các thử nghiệm máu và phim chụp để xác định có đúng ung thư gan hay không.
Đo lượng chất alpha-fetoprotein trong máu là một thử nghiệm quan trọng cần làm, vì chất alpha-fetoprotein tăng cao trong đa số các trường hợp ung thư gan. Về phim chụp, siêu âm (ultrasound), Cat scan hoặc MRI hay được dùng để chẩn đoán ung thư gan. Sau khi làm siêu âm, Cat scan hay MRI và thấy có khối lạ trong gan, có trường hợp cần đến phương pháp đâm kim vào ngay chỗ có khối lạ (liver biopsy) để lấy chút mô trong khối lạ đem thử.
Bài kỳ sau, chúng ta sẽ tìm hiểu tiếp việc chữa trị và phòng ngừa ung thư gan.

Menu