GÃY XƯƠNG HÔNG
Bác sĩ Nguyễn Khắc Đoan
Trời thu mà lạnh bất thường như đông, chúng ta co ro, mặc nhiều quần áo tay chân vướng víu. Nhiều hôm trời còn mưa ướt, trơn trượt, dễ gây té ngã. Mời quí độc giả đọc bài viết của Bác sĩ Nguyễn Khắc Đoan, chuyên khoa Orthopedics, ngành chữa xương cùng các cơ quan vận động liên hệ.
BÁC SĨ NGUYỄN VĂN ĐỨC
Hông (hip), giúp chúng ta đi lại, được tạo bởi xương chậu (pelvis) và đầu, cùng cổ xương đùi (femur). Hai bên xương chậu, có hai khớp tròn lõm vào, và đầu (head) của xương đùi nằm trong khớp này. Đầu xương đùi nối tiếp với cổ (neck) xương đùi, nên cổ xương đùi nằm sát đấy. Khi gãy xương hông, cổ xương đùi là một trong những chỗ hay bị gãy nhất.
Thời buổi tân tiến bây giờ, tuổi thọ chúng ta ngày càng tăng, số người lớn tuổi ngày càng đông. Càng lớn tuổi, xương chúng ta càng dễ sốp và mềm đi (bệnh osteoporosis). So với các xương khác, xương hông (hip bone) là xương phải chịu nhiều sức nặng trong cơ thể nhất. Vì vậy, gãy xương hông rất hay xảy ra ở các vị lớn tuổi. Nhất là cho các phụ nữ da trắng, sau đó là người da vàng, và ít hơn ở người da đen.
Ở Mỹ, hàng năm có 250000 trường hợp gãy xương hông xảy ra. Theo sự ước đoán, trong thập niên 2010, số người gãy xương hông sẽ tăng gấp đôi. Chúng ta nên cẩn thận, vì gãy xương hông có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
Gãy xương hông có thể gây chết người (đến 25% số người bệnh sẽ chết trong vòng 1 năm). Sống được cũng khổ lắm; chỉ một nửa (50%) các vị sống sót sau khi gãy xương hông hồi phục đủ khả năng đi đứng để có thể trở lại công việc hàng ngày như lúc trước.
Nguyên nhân và triệu chứng
Như đã bàn ở trên, hai yếu tố khiến chúng ta dễ gãy xương hông khi có tuổi: bệnh sốp xương (osteoporosis), và sức nặng đặt trên xương hông. So với các xương khác, xương hông phải gánh chịu nhiều sức nặng nhất.
Với người trẻ, cần một sức rất mạnh mới bẻ gãy được xương hông. Song do hai yếu tố vừa kể, ở các vị cao tuổi, gãy xương hông có thể xảy ra trong những trường hợp tai nạn rất nhẹ, chẳng hạn như khi chẳng may té ngồi xuống đất, hoặc mất thăng bằng, chân chỉ cần trẹo đi một chút. Nếu xương hông gãy hẳn, thường chân người bệnh bên gãy ngắn đi, vẹo ra ngoài, hông, háng hoặc đùi bị đau, và người bệnh không còn đi đứng, chuyển động chân bên gãy được nữa. Phim chụp cho thấy có vết gãy.
Có những trường hợp xương hông gãy, nhưng chưa gãy hoàn toàn (incom-plete, nondisplaced fracture), chân trông vẫn như thường, người bệnh vẫn đi đứng được, song than đau ở hông. Cái đau đôi khi lan xuống đến đầu gối. Vết nứt trên phim chụp nhiều trường hợp khó nhận ra.
Xem một người bệnh than đau hông, bác sĩ cần thận trọng, nên tìm hiểu ngọn nguồn nguyên nhân gây đau, nhất là khi người bệnh mới có triệu chứng trong thời gian gần đây. Các vị lớn tuổi than đau hông, bác sĩ nên nghĩ đến định bệnh gãy xương hông, cho đến khi ta thở phào, biết chắc rằng không phải là vậy. Vì lỡ có gãy xương hông thực, nhưng chưa gãy hoàn toàn, ta không nghĩ đến và vẫn để người bệnh tiếp tục đi đứng, chỗ gãy nặng hơn, trở thành gãy hoàn toàn, hai đầu gãy rời xa nhau (displaced fracture), sự chữa trị sau đó sẽ khó hơn và kết quả đạt được có thể sẽ khác đi nhiều.
Chữa trị
Giải phẫu là cách chữa trị hiệu quả nhất. Xương hông của chúng ta ví như những bánh xe. Thiếu bánh xe, xe hết chạy. Xe nằm bẹp một chỗ, sẽ mau hư hỏng cả những bộ phận khác.
Các vị có tuổi, chỉ cần nằm liệt giường, không đi lại trong vòng vài ngày sẽ yếu đi rất nhanh, các bắp thịt teo nhỏ, các biến chứng về tim phổi (cardiopulmonary complications) dễ xuất hiện. Nên đường hướng chữa gãy xương hông hiện thời là giải phẫu sớm trong vòng 24-48 tiếng, giúp các vị mau đi lại được, trở về cuộc sống bình thường sớm chừng nào tốt chừng nấy.
Giải phẫu có nhiều cách: mổ xếp đặt xương cho ngay và chắc lại (open reduction and internal fixation, gọi tắt là ORIF), mổ thay khớp xương (hemiarthroplasty), v.v.. Tùy trường hợp xương gãy, bác sĩ chuyên khoa chữa và giải phẫu xương (orthopedist) sẽ chọn phương pháp giải phẫu thích ứng. Khi chỗ cổ xương đùi bị gãy nặng, hai đầu xương gãy lìa xa nhau, bệnh sốp xương đã tiến triển nhiều, và việc chữa trị gãy xương đã chậm trễ, thường phải mổ để thay đầu xương đùi (prosthetic replacemnet of the femoral head).
Giải phẫu xong, người bệnh được cho làm vật lý trị liệu (physical therapy), tập đi đứng lại... ngay trong ngày hôm sau. Sau 5 đến 7 ngày trong nhà thương, người bệnh hoặc sẽ về nhà, hoặc sẽ vào một trung tâm hồi lực (rehabilitaion center) để được hướng dẫn tập luyện thêm trong vòng 1-2 tuần.
Một số vị quá yếu trước khi mổ, trong những trường hợp này, giải phẫu cũng làm giảm đau, giúp các vị ngồi dậy, tắm rửa, thực hiện các công việc vệ sinh một cách dễ dàng hơn, dù rằng sau giải phẫu, các vị vẫn còn yếu, chưa đi lại được.
Phòng ngừa
Cách chữa bệnh gãy cổ xương hông tốt nhất vẫn là phòng ngừa, sao cho gãy xương hông đừng xảy ra. Như thế, cần khiến tiến trình sốp xương chậm lại, và tránh té ngã. Tiếc thay, không ai trẻ mãi, ngừng lại không già (nói theo kiểu Mỹ, ngay các em bé cũng già dần: 6 months old, 9 months old, ...). Nên căn bệnh sốp xương cũng vậy, sẽ không ngừng lại, song luôn tiến triển. Chúng ta chỉ có thể khiến nó tiến triển chậm bớt đi.
Bằng cách nào? Xin quí vị tham khảo với các vị bác sĩ gia đình. Đi sâu vào việc định và chữa bệnh sốp xương, một bệnh rất hay xảy ra cho các vị có tuổi, nhất là các vị phụ nữ Á đông, sẽ cần đến một bài viết khác. Ở đây, chỉ xin lược qua việc chữa trị và phòng ngừa căn bệnh một chút. Bệnh sốp xương được chữa bằng nhiều cách: dùng các thuốc Fosamax, Actonel, Evista, calcitonin, calcium, sinh tố D, v.v.. Một trong những cách hữu hiệu để ngừa bệnh sốp xương là năng vận động, dùng những thể dục đặt nhiều sức nặng trên xương (weight bearing exercises) như đi bộ, chạy bộ mỗi ngày.
Tóm lại, bệnh gãy xương hông có thể xảy ra cho bất cứ ai sống lâu đủ. Ở xứ tân tiến khiến chúng ta ngày càng thêm thọ, có tuổi, ai trong chúng ta cũng nên nghĩ đến bệnh này khi đau hông, nhất là sau một tai nạn gây té ngã, dù nhẹ.
Mùa thu, đông lạnh lẽo, trơn trượt, chúng ta đặc biệt cẩn thận khi ra vườn, đi ngoài đường, dùng giày tốt, bám đất để tránh té ngã.