"TUYỂN TẬP" CỦA VÕ ĐÌNH
NGUYỄN MẠNH TRINH
Tùy bút là một thể văn viết dễ mà khó. Viết về cái mình nghĩ , cái mình cảm , có lẽ dễ hơn là dùng trí tưởng tượng để tái tạo lại những sự kiện để thành một thế giới riêng . Nhưng , cái khó là viết được những điều mà người khác cũng cảm được , cũng chia sẻ cái nghĩ cùng mình . Với Võ Đình , qua gần nửa thế kỷ cầm bút và cầm cọ, từ 20 năm văn học miền Nam đến gần 30 năm văn học hải ngoại , đã tạo riêng cho mình một sắc thái nghệ thuật độc đáo . Ông viết tùy bút bằng nghệ thuật của một người cầm cọ vẽ và tâm hồn lãng mạn của người làm thơ. Có thể , chỉ bắt nguồn từ một việc , một người mà chữ nghĩa đã phiêu du đi thật xa , đến thế giới nửa hiện thực nửa huyền ảo. Hiện thực vì nó mang hơi thở của cuộc sống . Huyền ảo bởi những nét vờn sương khói của những cơn mơ , của những tưởng tượng bước sải đi trong không gian nhiều chiều đầy cảm giác .
Đọc Tuyển Tập Võ Đình, thấy được sắc thái riêng biệt . Một điều rõ ràng, nét cẩn trọng trong suy tư cũng như tài hoa trong ngôn ngữ chan chứa trong các đoản văn của ông. Những truyện ngắn có phong thái khác lạ làm người đọc lạc vàotrong một thế giới lãng đãng phân hai giữa thực và mộng , giữa đêm Liêu trai phương Đông , giữa ngày náo động vùn vụt của xã hội Tây phương.
Tuyển Tập Võ Đình gồm 30 truyện ngắn trích trong những tập in trong khoảng gần 30 năm : Xứ Sấm Sét, Lầu Xép , Huyệt Tuyết , Mây Chó, Trời Đất. Thật ra , nếu tuyển chọn rộng rãi một chút thì số lượng phải nhiều hơn. Bởi , qua những bài viết được đăng trên các tập san văn nghệ , truyện của ông đã được nhiều khen ngợi nồng hậu. Tả cảnh , tả tình , kể chuyện , tất cả là một nghệ thuật được nâng cao với Võ Đình. Như , chỉ tả một con chim mà tạo được một không gian huyền ảo và gây được những kích động tâm lý người đọc trong truyện G. Phải là người yêu cái đẹp và khiếu thẩm mỹ cao độ mới có thể viết được những đoạn văn đẹp như những câu thơ văn xuôi óng ả. Không gian mù sương của một nơi chốn yên tĩnh đã tạo thành hình ảnh không phải là một con chim bình thường mà còn là ảo giác cũa những cảm xúc tạo thành vẻ diễm lệ khó tìm được trong hiện thực . Từ nhìn ngắm cánh chim để suy nghĩ xa hơn , đến những điều tuy gần cận trong đời sống nhưng ít để ý , nay bỗng hiện ra trong cảm giác kỳ thú lạ lùng. Đoạn kết của truyện ngắn G. thật lạ lùng. Chỉ với một cái lông chim còn sót lại mà tạo thành một nỗi xúc cảm mạnh mẽ đến phát khóc :
“ Tôi cúi nhặt một cái lông cánh, một cái lông dài màu lục mà tôi mà tôi vẫn thường ví với ngọc thạch “ tourmaline” Tôi nhìn cái cánh chim hồi lâu rồi tôi dim mắt chìa cái lông ra theo hướng ánh sáng mặt trời. Rồi tôi xoay nó lại qua chiều khác , để nó ngược lại hướng ánh sáng mặt trời. Nhưng cái lông chim tuyệt đẹp chỉ còn lại một màu lục tầm thường, không phản ánh hỏa hoàng và huyết dụ nữa như tôi đã từng thấy khi nó còn dính liền nguyên vẹn với hình hài của G.
Sáng ấy , tôi đã nói , là ngày sinh nhật của tôi, giờ Tây Bán Cầu, trời rất đẹp , tôi đứng đó, một con người đã trưởng thành, một gã đàn ông xưa nay vẫn kiêu căng về cái “ gươm đàn nửa gánh” của hắn , một đấng tu mi. Thế mà , tôi thấy rậm rựt, run run trong lòng. Một tí ti nữa , chỉ một tí ti nữa thôi , thì tôi đã đưa tay lên ôm mặt khóc, như một đứa trẻ con”
Chắc chắn Võ Đình không phải người chỉ đơn thuần kể chuyện . Bởi trong ngôn ngữ của ông , chất đầy những liên cảm và những ý tưởng , những suy tư cứ bật ra và nối kết . Đọc truyện ngắn Người Chạy Bộ để thấy nhiều sự kiện cứ nối tiếp nhau với không gian khác ,thời gian khác nhau . Người đàn ông tuổi ở giữa 40 và 50 , mỗi ngày chạy bộ tập thể dục với hình ảnh người đẹp ám ảnh. Nhìn mây , anh ta cũng tưởng tượng như đang nhìn thấy một hình dáng cơ thể đàn bà gợi cảm . Để rồi tơ tưởng mãi một người đẹp mà anh ta gọi là Kiều , một người mỗi tuần gặp một lần trong chuyến xe lửa đi làm. Hình ảnh người đàn bà với sợi tóc mai phơ phất , với mùi hương nồng nàn , với nịt ngực màu cánh sen , cứ ám ảnh mãi trong tưởng tượng . Trong khi chạy bộ , anh nghĩ về mối tình chồng vợ của mình thuở vừa lớn , rồi lan man nghĩ đến chuyện tình giữa Cô Sao và Chú Chín mà anh biết đến lúc còn bé . Anh nhớ đến lúc mười ba tuổi, nhìn thấy cái quần lót của cô Sao phơi trên giây với cái tưởng tượng khiến dục tính căng trào và đã xuất tinh trong cái cảm giác khám phá kỳ lạ. Kết truyện , khi nhìn thấy nàng Kiều trong mộng của mình lúc gặp chồng con còn quay ngước lại nhìn anh với cái nhìn giống y hệt mắt con nai bị săn đuổi ngày xưa, trước khi chết ngước nhìn.
Không hiểu mẫu người đàn ông bị ám ảnh nặng nề của dục tính này có thực sự trong cuộc đời không ? Tôi nghĩ có lẽ rất nhiều ở trong mổi chúng ta , mỗi người một ít. Ai mà chẳng có lúc bồi hồi xôn xao trong cái nửa kín nửa hở của ngọn vu sơn và lạch đào nguyên . Ai mà chẳng có lúc tưởng tượng đến điều xa hơn những phần da thịt ẩn hiện . Những cảm giác ấy , những liên tưởng ấy đã làm cho “ truyện” của Võ Đình có chất lãng mạn .Trong những lần chạy bộ hoặc những chuyến xe lửa đi về có chất tĩnh trong cái động , con người như trong hai không gian , hai thái cực . Chạy bộ , di chuyễn trong khung cảnh những ngã đường vắng vẻ . Đi tàu , di chuyển trong chỗ ngồi cố định , âm thầm suy nghĩ một mình. ..
Có người đọc truyện Marie Louise và nhận định đây là một chuyện đậm đặc dâm tính. Nhưng có người lại cho rằng đó là một khám phá nội tâm con người qua chuyện sinh lý . Truyện là một người đàn ông có một người tình “ bé bự “ và tìm khoái lạc trong cách làm tình với đôi vú khổng lồ . Người đàn bà dâng hiến thật tình trong khi người đàn ông thì lợi dụng thể xác một thời gian rồi cũng chán và không giao tiếp nữa . Truyện chỉ có thế nhưng qua lời kể của người đàn ông khi về già lại là những hồi ức về một xúc cảm đã có , cũng như đi vào những trạng thái tâm lý tuy có vẻ bất thường nhưng thực ra bình thường với một con người. Những khám phá tâm sinh lý đã làm nổi bật lên phong cách riêng của lối xử dụng con chữ thật lãng mạn và chuyên chở được cảm xúc .
Truyện khác , An Mạng lại có không khí nửa quái đản nửa hiện thưc. Người đàn ông ghen giết vợ và tình địch bằng một cây gậy gỗ . Mà tình địch lại là một chú rùa già đang sống ở hồ nước sau nhà. Truyện kể người đàn ông lúc nào cũng bên cạnh một hỏa diệm sơn bốc lửa của thân hình sexy và tâm tính lẳng lơ của người vợ nên lúc nào cũng ghen tuông và rình mò trong cái thèm muốn ẩn ức sinh lý . Lần đánh chết con rùa và người vợ , anh gặp một cảnh thật ướt át gợi tình , người vợ thủ dâm với bàn tay và cổ của chú rùa…
Truyện của Võ Đình là tổng hợp của hiện thực và hư cấu huyền ảo . Không gian của ông thường bàng bạc trong màn sương nhàn nhạt , của những gam màu mà bóng tối nhạt nhòa giữa ánh sáng. Và , nhân vật của ông , dù đầy ắp chất nhân bản nhưng cũng nhiều mặt trộn lẫn nhau. Những nhân vật ấy , sống nhiều với bản năng nhưng cũng suy tư và mơ mộng như những người nghệ sĩ lãng mạn.
Với những tùy bút, viết từ những niềm hoài nhớ , từ đời sống đã xưa, từ quê hương đã khuất, tôi thấy được cái công phu hàm dưỡng của một người lúc nào cũng băn khoăn và đi tìm cái mới trong văn chương. Đọc Tuyển Tập Võ Đình , tôi như lạc vào một thế giới mơ hồ nào , mà ở đó , âm thanh , màu sắc , tưởng tượng , suy tư, tất cả làm thành một không gian mơ hồ như đã có từ rất lâu trong hồi ức…