TÁC PHẨM: THÁNG TƯ, 1975
TÁC GIẢ: ĐỖ TIẾN ĐỨC
NGUYỄN MẠNH TRINH
Tháng tư, 1975. Một thời điểm lịch sử mở ra biết bao nhiêu là sự kiện. Chiến tranh đã hết ngoài chiến trường nhưng một cuộc chiến khác bắt đầu khốc liệt. Một mặt trận của những người tự coi là chiến thắng muốn xóa bỏ một xã hội của những người bị coi là thua trận. Mặt trận ấy , cũng có số tổn hại khá lớn. Hàng ngàn người chết trong lao ngục và hàng trăm ngàn người chết khi vượt biển Đông. Đất nước rơi vào một tình trạng kiệt quệ , đói nghèo và bị cô lập . ..Sau tháng năm ấy, là một thời kỳ rất là u ám của đất nước Việt nam. Bây giờ , nhìn lại , hình như trong văn chương vẫn chưa đủ để lột tả hết thực trạng lúc ấy … Mặc dù , đã có nhiều tác phẩm viết về , nói về .
Tháng tư, 1975. Cũng là nhan đề của một tác phẩm của nhà văn Đỗ Tiến Đức.Một cuốn sách khởi đầu từ những trang nhật ký của một người lính của quân lực VNCH, trung tá Phan Trần Lê, người đã trải qua những ngày thơ ấu ở miền Bắc , di cư vào Nam năm 1954 và trưởng thành ở xã hội miền Nam. Câu chuyện kể từ những hồi ức ấy có nét chung mang của những người chung thời thế hoạn nạn từ định mệnh của cơn hồng thủy. Một điều trớ trêu là người con của nhân vật Phan Trần Lê ấy lại không đủ khả năng Việt ngữ để đọc và hiểu tập nhật ký nên tác giả là người đọc và kể lại cuộc đời đầy bi kịch .
Trong “ Tháng tư, 1975”, một xã hội vỡ vụn tan tác được phác họa. Nhất là số phận thảm thương của những người bại trận . Nhân vật chính thì gia đình ly tán , cố gắng vùng vẫy tìm phương tiện để ra đi nhưng vô vọng , rồi vào tù, trải qua những cảnh đầy ải khốn khổ . Nhân vật Quỳnh Lan thì vì tình yêu mà trốn gia đình ở lại , bị hiếp dâm rồi đuổi khỏi ngôi nhà của gia đình, rồi khi đi vượt biển thì bị bắt , bị lột trần truồng, bị xúc phạm xác thịt đến nỗi ngất xỉu. Thế mà sau này lại trở thnah vợ của một thứ trưởng bộ Công An đầy quyền uy của chế độ Cộng Sản. Những chuyện ấy , đối với mọi người có lẽ không lạ . Bởi ở xã hội , đã xảy ra thường hằng những chuyện như vậy. Nhưng với những người trẻ lớn lên , nhất là ở ngoài nước khó mà tưởng tượng được. Thành ra , ăn cơm mới nói chuyện cũ có phải là một phương cách để làm sống lại lịch sử . Những tội ác phải được nhắc đến , sự thực phải được tôn trọng sự chân thực .
Như bây giờ , dù câu chuyện đã xảy ra từ hơn nửa thế kỷ mà vẫn có nhiều người cầm bút trong nước kể về , viết về phong trào cải cách ruộng đất , về vụ án Nhân Văn giai phẩm , về những oan khuất chập chùng , những khổ ải đớn đau mà nạn nhân không phải tiêng một cá nhân mà còn ảnh hưởng đến mọi người thân như kiểu “ tru di tam tôc” ngày xưa nữa.
Viết về tháng tư , 1975 trong văn học có nhiều người viết , ở trong nước . Từ những chiến tuyến , sự thật được nhìn ngắm khác nhau nên chỉ là một góc sự thật. Và diễn tả sự thật ấy theo một phương cách làm méo mó sự kiện đi. Như Bảo Ninh , viết với sự chỉ đạo để có chân dung một người lính Bắc quân, tuy có sắt máu với đối phương nhưng khoan hòa với dân chúng . Dù tới nay , đã có nhiều chuyển biến , nhưng cái nhìn vẫn chưa đổi. Trong một tâp truyện ngắn mới nhất của Bảo Ninh ‘ Lan man khi kẹt xe “ , vẫn thái độ mỉa mai những người thua trận , và đánh bóng những người chiến thắng. Như truyện ngắn “ 301 “ chẳng hạn .Lối nhận định địch ta đã làm Bảo Ninh nhắm vào cả xã hội miền Nam thành kẻ thù. Một người đã nhìn chiến tranh với con mắt khác lề lối tuyên truyền một chút còn như thế , huống chi cả chục , cả trăm nhà văn khác đang đồng ca một dàn hợp xướng theo sự chỉ đạo của chế độ.
Đọc Tháng tư, 1975 , độc giả sẽ tìm được những sự kiện chân thực của một thời đại đầy bi kịch. Những chuyện mà sau này dẫn đến tình cảnh “ cây cột đèn đường mà cũng muốn bỏ đất nước để vượt biển ra đi”. Sau tháng tư , 1975 là cơn hồng thủy cuốn trôi đi tất cả .Thân phận những người như Phan Trần Lê cũng như thế . Họ cuốn theo cơn loạn cuồng của thời thế. Cuộc đời của nhân vật này có nhiều kỳ lạ , có vợ và con ngoài Bắc trước lúc di cư rồi lại tình cờ gặp lại đứa con trong trại tù với địa vị của người tù và người quản giáo, rồi những mối tình và liên hệ xác thịt với Thanh , với Quỳnh Lan , với Yến, đều là những chuyện tình cờ ít ai tưởng tượng được.Có lẽ , trong những giây phút đặc biệt , trong những hoàn cảnh đặc biệt , tình cảm cũng như xác thịt cũng khá thường…
Chuyện mà ai cũng biết nhưng vẫn lạ lùng trong thời đại ấy, những chuyện ông thành thằng , thằng lên ông, những người bất đắc dĩ đóng những vai trò ngoài ý muốn, những câu chuyện thật của những người miền Bắc vào Nam òa vỡ những điều bị chế độ tuyên truyền xuyên tạc làm thành bức màn che giấu sự thực… Tất cả những điều ấy , đã được nói , đã được viết từ nhiều người nhưng dường như chẳng đủ. Có người cho rằng những đề tài như thế đã bị bão hòa , đã thành những điều quá quen thuộc đối với độc giả và không thể nào trở thành một đề tài lớn cho văn học. Tôi phân vân về chữ “ đề tài lớn”. Nếu cần phân tích không thể chỉ vài dòng chữ là đủ và những đề tài mà có người cho là đề tài có tính thời sự như thế theo thời gian sẽ bị lu mờ và đào thải. Theo tôi thì nghĩ ngược lại . Dù thời gian đã lâu, những đề tài như vậy vẫn cần thiết để nhắc lại . Để cho lớp sau , nhìn vào quá khứ thương đau với những kinh nghiệm chua xót , để có cái tâm trong trẻo hơn và tầm mắt viễn kiến hơn, cho một đất nước tốt đẹp hơn..
Đọc “ Tháng tư, 1975” của tác giả Đỗ Tiến Đức , tôi lại nghĩ tới những ngày tháng ấy của tôi. Dù giống như trăm ngàn người khác nhưng cũng đầy dủ bi thảm , thất vọng , hy vọng của một tấn kịch thời thế. Đọc lại những trang sách , nhớ lại những tháng ngày , tôi đã ngạc nhiên khi săm soi lại chính mình và tự hỏi tại sao mình đã vượt qua được những khổ nạn như thế để có ngày hôm nay, có một nghề nghiệp tốt, có một gia đình êm ấm và một đời sống tinh thần thoải mái tự do. Tôi chạnh nghĩ tới những người, vì lý do này hay lý do khác , vẫn còn tìm đủ lý do để bào chữa cho kẻ ác , dù họ cũng bị nhiều nghiệt ngã khi sống trong nước. Qua đây, sống tự do , họ quay lưng lại cái quá khứ đen tối mà họ phải chịu , để cam tâm chạy theo những mưu đồ những thủ đoạn của bạo quyền. Họ nói trong nước đã thay đổi khác trước. Nhưng , có khác được không , cái tâm của những kẻ không từ một thủ đoạn nào để tạo thành một thời đại của lừa gạt và che dấu của chế độ độc tài toàn trị như nhà văn Solzhenytsin giải Nobel văn chương đã lớn tiếng lên án.