ĐIỂM SÁCH PEER GYNT CỦA
KỊCH TÁC GIA HENRIK IBSEN
(DO TÂM THANH –
KHÁNH HÀ CHUYỂN NGỮ)
TẠ XUÂN THẠC
Lời nói đầu: Kịch tác gia Henrik Ibsen mất đến nay 100 năm, khắp nơi tưởng nhớ đến ông. Nhân dịp này nhà văn Tâm Thanh và phu nhân của anh nữ sĩ Khánh Hà đã cho ra đời bản chuyển ngữ tác phẩm Peer Gynt của kịch tác gia Henrik Ibsen qua Việt ngữ làm cho nhiều người thán phục. Xin ghi nhận nơi bài này như là mục điểm sách. Tạ Xuân Thạc.
Nói
đến văn hào Henrik Ibsen, ta nên tìm hiểu sơ qua về ông vì sao mà ngày 23 tháng
5 vừa qua, các nghệ sĩ trên khắp năm châu đã hướng về ông nhân dịp giỗ lần thứ
100 của Henrik Ibsen qua nhiều hình thức từ rạp hát, vũ kịch cho tới cả kịch
robot.
Trước đây, nhân vật chính của vở kịch The Master Builder 1892 của Henrik Ibsen đã tuyên bố rằng “Lớp trẻ sẽ đến gõ cửa nhà tôi”. Thật, đúng như thế tinh thần di sản của kịch tác gia huyền thoại của Na Uy đã được cả nhân loại thưởng thức. Hôm nay đúng 100 năm kể từ ngày ông mất thiên hạ vẫn nhớ tới công ơn của ông, vì vậy nên các vở kịch của ông đã được người ta dựng trên một sân khấu phía trước tượng của ông. Người ta đươc biết có một hội nghị về tác phẩm Henrik Ibsen sẽ diễn ra tại Mexico City. Trong khi đó thì nước Romaria đã tưởng niệm ông qua một loạt tem mới mà Bộ Bưu Chính ở đây mới phát hành.
Ông cũng nổi tiếng như nhân vật Hedda Gobbler trong vở kịch cùng tên 1890, do đó mà tại New York Hoa Kỳ mà một viên chức đại diện chính thức cho thành phố đã thả một con gà tây hoang dã, tên nó là Hedda Gobbler vào công viên lớn Morningside thuộc khu Mã Nhật Tân (Manhattan). Thành phố New York còn cho trình diễn vở hài kịch Heddatron, cùng với vở kịch Hedda Gabler mà các diễn viên tất cả là người máy robot.
Vậy kịch tác gia là người như thế nào?
Ông chào đời ngày 20 tháng 3 năm 1828 tại Skien , một tỉnh thuộc phía nam, cha mẹ đặt tên cho con là Henrik Johan Ibsen. Bố của ông là một thương gia tên là Knud Ibsen, và mẹ của ông là bà Marichen. Lúc Henrik Ibsen lên bảy tuổi thì gia đình ông khánh kiệt, cha ông khai phá sản nên cả gia đình ông buộc phải di chuyển tới một nông trại nghèo ở gần làng Gjerpen. Đến sống ở một nơi quê mùa này chính là nơi khơi nguồn cho ông về nhận thức một xã hội đầy tục lệ, có nhiều hủ tục và các truyền thống chi phối hành vi của con người.
Khi ông còn là cậu thiếu niên, Henrik Ibsen đã theo học và tập việc tại một tiệm thuốc, và tại đây ông đã tằng tựu gian díu với một co hầu trong tiệm thuốc, và đã có với cô này một đứa con ngoài hôn thú. Những mảnh vụn cuộc đời này cũng đôi phần ảnh hưởng đến việc sáng tác các kịch bản của ông.
Vở kịch đầu tiên của Henrik Ibsen được trình diễn là màn kịch một cảnh The Burial Mound, ra mắt vào ngày 26 tháng 9 năm 1850 tại Oslo thủ đô nước Na Uy và chỉ được đón nhận một cách lạnh lùng, tiếp theo đó, rất nhiều tác phẩm thời kỳ đầu của ông đã bị chỉ trích và chẳng được nhiều người cảm tình hưởng ứng đến nỗi ông phải chạy sang nước Ý vào 1864, và sau đó ông lại chạy qua nước Đức trong 27 năm trời tự lưu vong tìm đất sống.
Có nhiều người cho rằng Henrik Ibsen không thích nước Na Uy của mình, nhưng chính Na Uy quê hương của ông đã thấm nhuần trong các tác phẩm của ông vì nơi này chứa đầy vẻ mộc mạc, con người thì cô độc và giữ kẽ, vì thế mà Henrik Ibsen đã từng nói:“Đó là lý do vì sao người Na Uy hay trầm ngam và nghiêm nghị. Họ cứ suy tư rồi hồ nghi, và thường đánh mất niềm tin. Trong gia đình, mỗi người đều là một triết gia! Đấy, mùa đông ủ rủ, lâu lắt kéo đến vây kín nhà họ với màn sương mù dày đặc, trong khi họ cứ miệt mài đi tìm ánh dương”.
Năm nay kỳ niệm 100 năm của Henrik Ibsen có khoảng trên dưới 8.000 hoạt động để kỷ niệm ông trên khắp toàn cầu, cho nên Na Uy đã tuyên bố “Năm của Ibsen”, để tri ân một trong những kịch tác gia co ảnh hưởng nhất đến sân khấu, đã qua đời ở tuổi 78 (23-5-1906).
Tổng kết mùa sân khấu năm nay, nhiều người cho rằng các vở kịch của Henrik Ibsen sẽ được trình diễn nhiều hơn cả Shakespeare nữa! Ông Bentein Baardson, giám đốc một nhà hát và đồng thời cũng là Trưởng Ban Lễ Kỷ Niệm Henrik Ibsen năm 2006 cho biết rằng trong sự phấn chấn vì số lượng các hoạt động tưởng nhớ Henrik Ibsen đã gia tăng gấp đôi so với kế hoạch dự trù.
Đặc tính cua Henrik Ibsen
Ông chính là cha đẻ của phân tâm học bằng kịch Henrik Ibsen đã viết 26 vở kịch, trong đó có A Doll's House, Peer Gynt, The Wild Duck và Hedda Gabler. Trưởng Ban Lễ Kỷ Niệm (TBLKN) Baardson đã cho rằng A Doll's House là vở kịch được ưa chuộng và trình diễn nhiều nhất. Các tác phẩm của Henrik Ibsen thuần tính bi kịch, chống lại các hủ tục của xã hội bê bối quan liêu hay bè phái, thử nghiệm các chủ đề mà xã hội hay tranh cãi như bệnh lan truyền qua đường sinh dục, nghiện ngập, quan hệ nam nữ, điên loạn v.v Tất cả tư tưởng đó của Henrik Ibsen đều gây ngỡ ngàng, nên bị cấm đoán tại nhiều nơi và cũng hãy còn gây bối rối cho thời đại ngày nay. Chính ông TBLKN (Baardson) đã nói: “Ông Henrik Ibsen là nhà cải cách xã hội”, và tiếp theo ông còn nói: “Đối với Henrik Ibsen, mọi chủ đề đều mang tính toàn cầu. Những thứ ông viết đều là nền tảng của nhân quyền, bình đẳng giới, bày tỏ tự do, những bài học kinh doanh…”.
Riêng ông Frode Helland, giám đốc Trung tâm Ibsen ở Oslo đồng ý cho rằng : “Vấn đề Ibsen phân tích trong các vở kịch của ông đều là vấn đề chúng ta đang đối mặt ngày nay: những mảnh đời riêng hoặc chung, tiền bạc và ảnh hưởng lên đời sống cá nhân, mối quan hệ giữa các giới tính”.
Khi Sigmund Freud, cha đẻ phân tâm học người Áo mới chín tuổi, thì Henrik Ibsen đã trưởng thành, ông đã đi sâu vào nội tâm của con người qua các vở kịch mà ông sáng tác, được người đời tán tụng coi ông là “kịch phân tâm học”.
Trưởng BLKN Baardson còn cho biết rằng chính Sigmund Freud cũng đã từng học tiếng Na Uy để có thể nghiên cứu về các tác phẩm Henrik Ibsen. Ông cũng khẳng định tác giả Henrik Ibsen chính là nhà tư tưởng có ảnh hưởng rất quan trọng của mọi thời đại.
NIỀM VUI VÀ TỰ HÀO
Khi
chúng ta đã tìm hiểu và biết qua kịch tác gia Henrik Ibsen rồi thì toi xin mươn
mấy dòng tư tưởng của bạn Hoàng Ngọc Lễ (Thụy Sĩ) để như là một lời giới thiệu
về cuốn sách PEER GYNT của kiệt tác gia Henrik Ibsen.
Anh chị Tâm Thanh - Khánh Hà đã học tiếng Na Uy để chuyển sang Việt ngữ. Anh Hoàng Ngọc Lễ hiện định cư tại Vevey, Thụy Sĩ đã có đôi dòng như sau:
“Niềm tự hào của tôi được hòa chung với người dân Na Uy, khi đất nưóc này đang tổ chức 100 năm ngày Henrik Ibsen qua đời (23.05.1906). Vào ngày hôm nay, ngoài Na Uy ra còn nhiều nước trên thế giới cũng tổ chức hội thảo, trình diễn kịch, trong đó có Thụy Sĩ và ngay tại thành phố Vevey nhỏ bé, nơi tôi cư ngụ cũng cho trình diễn lại vở kịch "Căn Nhà Búp Bê" (A Doll's House).
Tôi đã từng coi hai bộ phim "Căn Nhà Búp Bê" khác nhau. Một bộ do Claire Bloom và Anthony Hopkins thủ vai chánh, còn bộ khác do cô đào phản chiến trong cuộc chiến tranh Việt Nam, Jane Fonda đóng vai Nora. Rồi tôi cũng may mắn nhận được cuốn sách với tựa đề trên do Bạch Liên Trương Kim Anh dịch và tôi đã đọc đi đọc lại, ít nhất hai lần.
Niềm tự hào, đã đến với tôi và gây trong tôi nhiều xúc cảm, do bởi một cách hết sức đột ngột, tôi nhận được bản dịch PEER GYNT của Henrik Ibsen do anh chị Tâm Thanh – Khánh Hà phiên dịch. Tôi thực sự cảm động và thán phục anh chị.
Mặc dù mới đi giải phẫu mắt về, thị lực còn yếu, bác sĩ khuyên cần kiêng cữ chớ nên đọc sách vì phải dưỡng cho mắt được bình thường.
Nhưng tôi cưỡng lại lời bác sĩ, đã ân cần và một cách trịnh trọng cầm cuốn sách của anh chị Tâm thanh – Khánh Hà lên và đọc ngấu nghiến cho đến khi thị lực đã tỏ ra bất lực vì nước mắt đã chảy tuôn, không thể đọc được nữa mới chịu bỏ sách xuống.
Tôi cũng rất tiếc rằng tôi không biết tiếng Na Uy và cũng chưa có giờ ra nhà sách để kiếm mua những phiên bản tiếng Anh, tiếng Pháp đối chiếu nhưng qua văn phong của anh chị, tôi như bị chìm vào trong một khung cảnh sống thực mà thằng Peer đang giở trò xảo trá. Chưa đọc hết cuốn sách, chưa rõ hậu sự nhưng cách nào đó, tôi thấy phần đầu thằng Peer có cách đối đáp, na ná như thằng Chí Phèo, Cu Tốn ở quê ta.
Theo trí óc sơ thiển của tôi thì Peer Gynt là một kịch thơ tuyệt diệu của Ibsen, về sự dị thường như sự xảo trá nhưng lại chú trọng đến vấn đề quyền lợi của con người . . .
Cùng với Alexander Kielland, Jonas Lie và Bj#rnstjerne Bj#rnson, Henrik Ibsen là một trong những đại văn hào của nền văn học Na Uy thế kỷ 19. Tuy Bj#rnson đã đem lại sự vinh quang, hãnh diện cho Na Uy bằng giải Nobel Văn học năm 1903 nhưng sau khi mất, tên tuổi ông quá mờ nhạt so với Henrik Ibsen.”
Kẻ viết mấy dòng này xin được phép mượn lời cũng như tư tưởng của Hoàng Ngọc Lễ để kết thúc phần điểm sách này.
Cám ơn các bạn tôi Tâm Thanh – Khánh Hà đã cố vươn lên để đi vào dòng chính nơi các bạn định cư. Cám ơn Hoàng Ngọc Lễ đã nói thay tôi những lời tôi muốn nói về quyển sách được chuyển ngữ, coi như mục điểm sách của tác phẩm Peer Gynt đã được chuyển ngữ một cách tài tình và dí dỏm.
Ban Chủ Trương Văn đàn ĐỒNG TÂM - Trần Việt Hải, Tạ Xuân Thạc và Giáo sư cố vấn Doãn Quốc Sỹ - xin chúc mừng Tâm Thanh và Khánh Hà. Cầu mong các bạn tiến xa hơn nữa để chúng ta với đồng bào Viêt Nam hải ngoại có được niềm tự hào chung.
TẠ XUÂN THẠC
Chủ nhiệm Văn đàn Đồng Tâm
Houston, May-2006