BỐN MÙA QUA THI CA ÂU MỸ
LINH THẢO
Thiên nhiên là bạn của con người và là nguồn cảm hứng của thi nhân, nhất là những chuyển động của đất trời, qua thời tiết bốn mùa. Họ đã vẽ những bức tranh tạo vật tuyệt tác qua các mùa xuân, hạ, thu, đông, bằng thi ca.
Mùa xuân có những hình ảnh biểu tượng nhất về sức sống, tính năng động của muôn loài, từ động vật đến tĩnh vật, như Wadsworth Longfellow (nhà thơ Mỹ - thế kỷ 19) đã mô tả:
Xuân thắm xuân nồng muôn phương xuân đẹp
Trời phương nam xuân cảm ý người thơ
Chim bắt đầu lên giọng nắn cung tơ
Vài âm điệu thiết tha buông trầm bổng
Rồi chờ mong ngàn sâu lên tiếng vọng
Ễnh ương đồng đoàn nhạc sĩ áo xanh
Thoáng tin vui cũng mở hội ngày lành
Cùng vũ trụ hòa chung phường hợp tấu
Cả hí trường bao la thôi khép dấu
Với băng che sương phủ tuyết giăng màn
Phút khởi đầu nghe dạo khúc ca hoan
Chồi đâm mạnh cỏ xanh nền đất bạch
Cả sức sống chan hòa trong các mạch
Nhựa trong cây nước trong đất máu trong người
Ôi niềm vui sống động của mùa tười
Ôi kỳ thú những ngày xuân đến tiết
Trong vườn ai nghe tiếng người rộn việc
Và không gian thoang thoảng đất lên hương
(Bài này vốn được dịch từ lâu, nay chưa tìm được nguyên tác)
Longfellow cũng dẫn ta đến những con suối, nét đẹp uyển chuyển của thiên nhiên trong bốn mùa:
Và những con suối dõi xem
Tràn qua thung lũng êm đềm ngày xuân
Với cây xanh tiết hạ vàng
Với làn sương rắng mơ màng mùa thu
Với trời đông xám mịt mù
(And the pleasant water courses,
You could trace them through the valley,
By the rushing in the spring time,
By the alder in the summer,
By the white fog in the autumn,
By the black line in the winter...
Song of Hiawatha)
William Blake (nhà thơ Mỹ - thế kỷ 18-19) thấy xuân về với sương tan, với những cơn mưa đá:
Cửa bình minh mở khoá sương dày
Hướng mắt thần về đảo phía tây
Rộn ràng hòa âm những cơn mưa đá
Ôi xuân đã về đây!
(O thou with dewy locks, who lookest down
Thró the clear windows of the morning, turn
Thine angel eyes upon our western isle,
which in full choir hails thy approach, O Spring!
- O Spring -)
Các nhà thơ thường tả hoa và mùa xuân làm biểu hiện cho tình yêu, khi nở lúc tàn trong mùa luyến ái. Đó là hình tượng hoa linh lan trong thơ F. Lemarque, nhà thơ Pháp:
Nhìn nét cười em lại nở hoa
Giờ đây thắm đẹp hơn bao giờ
Linh lan một thuở phô hương sắc
Mãi mãi nào đâu tươi thắm hoa
(Et j'ai vu refleurir l'éclat de ton sourire
Aujourd'hui plus beau que jamais
Le temps du muguet ne durait jamais
Plus longtemps que le mois de mai)
Nhưng tình của họ không như loài hoa kia, vẫn lâu bền với mối tình đầu đầy kỷ niệm đẹp của tuổi đôi mươi, dù đã chia tay:
Rồi chẳng lâu bền quá tháng Năm
Khi hoa đến độ cũng phai tàn
Đôi ta chẳng đổi tình ca đẹp
Như buổi ban đầu trổi ái ân
(Quand tous ces bouquets déjà seront fanés
Pour nous deux rien n'aura changé
Aussi belle qúarant notre chanson d'amour
Chantera comme les premiers jours)
Giã biệt còn lưu dấu cố nhân
Chút gì của bạn thắm mùa xuân
Tuổi hai mươi chút gì của bạn
Để lứa đôi còn mãi ái ân
(Mùa Hoa Linh Lan)
(En partant il nous a laissé
Un peu de son printemps
Un peu de ses vingt ans
Pour s'aimer, pour s'aimer longtemps)
(Letemps Du Muguet)
Hình như mùa hè ít hiện diện trong thơ đông, tây, có lẽ mùa này có thời tiết oi bức, gay gắt, làm mất vẻ nên thơ khiến con người thiếu gần gũi với thiên nhiên, ngoại trừ đón chờ những cơn gió đến, như thi sĩ William Cullen Bryant (thế kỷ 18-19):
Một ngày oi bức mặt trời chếch choáng say
Sương ngả mình trên cỏ sớm mai
Nào nghe tiếng cây du xào xạc
Che khuất nhà và tỏa bóng im mát
Mọi vật lặng im dịu bớt oi nồng
Và ngắt tiếng thì thầm của ong
Đậu trên những hoa tàn...
Mùa hạ đến
Lay rụng hoa từ những khóm cây
Đưa hương ngát và mang đến vang đầy
tiếng chim ca và nhành non xào xạc
và thanh âm cành lá đong đưa và giọng thác
từ xa. Cỏ xanh thở phào
bên đường bên bờ suối
vui gật đầu chào nhau
Lá cây nhấp nháy trong nắng lộng
như trên mình sương đọng
và dòng suối bạc vỡ sóng lăn tăn
lấp lánh lúc hè về
<Gió Hè>
(It is a sultry day, the sun has drunk
The dew that lay upon the morning grass;
There is no rustling in the lofty elm
That canopies my dwelling, and its shade
Scarce cools me. All is silent, save the faint
And interupted murmur of the bee
Settling on the sick flower...
He is come,
Shaking a shower of blossoms from the shrubs,
And bearing on their fragance; and he brings
Music of birds, and rustling of young boughs,
And sound of swaying branches, and the voice
Of distant water falls. All the green herbs
Are stirring in his breath; a thousand flower,
By the road-side and the borders of the brook,
Nod gayly to each other; glossy leaves
Are twinkling in the sun, as if the dew
Were on them yet, and silver water break
Into small waves and sparkle as he comes)
<Summer Wind>
Hay là đồng lúa chín, hoặc các thú vui của tuổi trẻ khi hè về, trong thơ của George Peele (Mỹ - thế kỷ 16):
Khi lúa cao lút người
Và anh đào chín muồi
Trên kem dâu tây lội
Học trò trong nước đùa chơi
<Hạ Ca>
(When as the rye reach to the chin,
And chopcherry, chopcherry ripe within,
Strawberries swimming in the cream,
And shool-boys playing in the stream.
A Summer Song)
Đẹp và nên thơ nhất trong năm hẳn là mùa thu. Cho nên thi nhân có lắm cảm xúc diễn đạt trong thơ. Thi nhân Á đông thường mô tả mùa thu với sương mờ, lá rụng, trời nước trong xanh, mây trắng bàng bạc... Một cách khác, nhà thơ Mỹ John Keats thấy thu là mùa của trái cây chín mọng, của hoa nở muộn, hoặc John Clare (Mỹ - thế kỷ 18-19) thích lên đồi nhìn suối nước nóng đổ xuống ghềnh đá:
Mùa sương mù và trái cây chín mọng
cùng nắng hồng
làm trĩu táo trên cây bên lều
trái nho quanh mái rạ
và làm trái chín muồi tận lõi
làm căng bầu bí, làm rơi vỏ phỉ
với nhân ngọt ngào, làm đâm chồi nẩy lộc
và còn trổ hoa muộn cho ong
đến lúc chúng nghĩ những ngày ấm nồng không dứt
<Ngỏ Cùng Thu>
(Season of mists and mellow fruitfulness,
Close bosom-friend of the maturing sun;
... With fruit the vines that round the thatch-eaves run;
To bend with apples the moss'd cottage trees,
And fill all fruit with ripeness to the core;
To smell the gourd, and plump the hazel shells
With a sweet kernel; to set budding more,
And still more, later flowers for the bees,
Untill they think warm days never cease...)
<To Autumn>
Lá cúc bay
Dù cơn gió lặng
Trên cỏ xanh yên
Lên đồi
Suối từ nguồn đổ
Đun sôi
Qua ghềnh đá
Nóng bong bóng đỏ
<Mùa Thu>
(The thistledown's flying
Though the winds are all still,
On the green grass now lying,
Now mounting the hill,
The spring from the fountain
Now boils like a pot,
Through stones past the counting,
It bubbles red hot...
<Autumn>
Thu của các nhà thơ Pháp là mùa của yêu đương thắm thiết, những người tình say nắng thu nồng:
Tha thiết mong em nhớ lại ngày
Đôi ta là bạn sướng vui thay
Suốt thời gian ấy đời tươi đẹp
Và nắng say nồng hơn buổi nay
(Oh, je voudrais tant que tu te souviennes
Des jours heureux où nous étions amis,
En ce temps-là la vie était plus belle
Et le soleil plus br#lant qu'aujourd'hui...)
Và họ có đầy kỷ niệm chất chồng trong lòng như lá thu khô. Với những kỷ niệm ấy, người tình kia vẫn giữ niềm chung thủy:
Lá úa rơi đầy lá úa rơi
Lòng anh, em hỡi, nhớ khôn nguôi...
Chất chồng lá úa khô, nào khác
Những tiếc thương hoài niệm một thời...
Lá úa vàng rơi lá chất chồng
Như tiếc thương, kỷ niệm trong lòng
Nhưng cười vui mãi, ơn đời tạ,
Lặng lẽ tình anh vẫn thủy chung.
<Lá Khô>
(Les feuilles mortes se ramassent à la pelle
Tu vois, je n'ai pas oublié...
Les feuilles mortes se ramasient à la pelle
Les souvenirs et les regrets aussi
Les feuilles mortes se ramassent à la pelle
Les souvenirs et les regrets aussi
Mais mon amour silencieux et fidèle
Sourit toujours et remercie la vie...
<Le Feuilles Mortes - Jacques Prévert>
Tiếng thu là điệu đàn thổn thức của một mối tình buồn trong thơ Paul Verlaine (Pháp - thế kỷ 19):
Đàn thu thổn thức ngân dài
Điệu buồn rung động hồn tôi nhịp sầu
Bao niềm nghẹn uất thương đau
Tháng năm vàng võ một màu tái tê
Chuông kia đã điểm xuân thì
Thời xưa chạnh tưởng não nề lụy sa
Giang hồ lại bước chân ra
Gió đưa chẳng biết đâu là đến đâu
Ngày đêm sương gió dãi dầu
Lênh đênh một chiếc thân hầu lá khô
<Thu Ca>
(Les sanglots longs
Des violons
De l'automne
Blessent mon coeur
D'une languer
Monotone.
Tout suffocant
Et blême, quand
Sonne l'heure,
Je me souviens
Des jours anciens
Et je pleure.
Et je m'en vais
Au vent mauvais
Qui m'enporte
Deca, delà
Pareil à la
Feuille morte.
- Chanson D'automne -)
Hơn nữa, với nhà thơ Guillanme Apollinaire (Pháp - thế kỷ 19-20), thu là mùa của chết chóc vĩnh biệt:
Ta bứt đây thạch thảo một nhành con
Em nhớ chăng mùa thu kia đã chết
Chúng ta sẽ trên cõi đời vĩnh biệt
Hương thời gian mùi thạch thảo còn nguyên
Và đừng quên ta vẫn đợi chờ em.
(Vĩnh Biệt)
(J'ai cueilli ce brin de bruyère
L'automne est morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur la terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends.
- L'Adieu - )
Mùa đông là mùa ảm đạm nhất trong năm, với sương lạnh, tuyết băng, ngày không dài, đêm buốt giá:
Mặt trời rút ngắn ngày tháng chạp
Buồn lên đồi xám
Và, với quầng đen, giữa trưa
Chiều ánh buồn hơn trăng tái xanh
<Ngày Đông>
(The sun that brief December day
Rose cheerless over hill of gray,
And, dark cirled, gave at noon
A sadder light than waning moon.
Winter Day - John Greenleaf Whittier)
Lúc đêm về từ đỉnh đồi cây phía tây
Mặt trời, kẻ du hành do tuyết thổi,
Chìm dưới bến sông sương phủ đầy...
Mặt trăng trên rừng đông
Sáng gương tròn, rặng đồi yên đứng
Biến dạng thành dòng lũ bạc
Cơn tuyết thổi lạnh lùng buốt rát
(Đêm Đông)
(As night drew on, and, from the crest
Of wooded knolls that ridged the west,
The sun, a snow-blown traveller, sank
From sight beneath the smothering bank...
The moon above the eastern wood
Shone at its full; the hill-range stood
Transfigure in the silver flood,
Its blown snows flashing cold and keen...
Winter Night - J. G. Whittier)
Từ khóm thạch thảo và các loài cây khác khô úa, đến cánh cò, cánh quạ vẩn vơ buồn:
Tôi yêu khóm thạch thảo khô úa
Lẫn lộn lá với kim tước, thạch nam
Khi con cò giã từ hồ vắng
Chậm rãi đập cánh buồn
Và con quạ lẻ bóng vẩn vơ nhún nhẩy
Trên cành cây trần bì cao vút
(Thạch Thảo Mùa Đông)
(I love to see the old heath's withered brake
Mingle its crimpled leaves with furge and ling,
While the old heron from the lonely lake
Starts slow and flaps his motion swing
On the half-rotten ash-tree's topmost twig
- Emmonsail's Heath in Winter - John Clare)
Dù vậy, đàn học sinh vẫn nhởn nhơ rong chơi trên tuyết, dưới ánh trời đông:
Đàn học sinh còn dạo bước ban mai
Đến trường làng lân cận với tốc độ rong chơi
Tha thẩn với buổi thư nhàn đến lúc run lạnh
Nhìn con ngỗng trời lượn cánh...
Cất bước dài trên làn tuyết sáng trong
Dưới ánh trời tái nhợt chói lói mùa đông
(Học Sinh Trong Mùa Đông)
(The schoolboys still their morning rambles take
To neighbouring village school with playing speed,
Loitering with pastime's leisure till they quake,
Oft looking up the wild-geese droves to heed...
... That stride huge giants o'er the shining snow
In the pale splenderour of the winter sun
- ShoolBoys in Winter - J. Clare)
Mùa đông ở phương tây, câ cối trụi lá trơ cành đã gây cảm xúc cho một em bé người Pháp, mới lên 8 tuổi, tên Minou Drouet, làm nên bài thơ nổi tiếng, mang nhiều tình cảm ối với cây, vốn là bạn của em:
Cây ơi
vọng buồn của gió
vang vui của chim
bị mùa đông bóc trần
cây ơi
lần đầu tôi ngắm bạn
(Cây, Bạn Tôi - Trích đoạn)
(Arbre
écho de la peine du vent
dela joie des oiseaux
arbre dévêtu par l'hiver
je te regarde pour la première fois
Arbre, Mon Ami - )
o0o
Các nhà thơ Âu Mỹ thường có cảm xúc về bốn mùa có tính chất thiên về thực tế lẫn mộng mơ và ít khi làm theo ước lệ (con forming) như thi nhân phương đông (mô tả "phong hoa tuyết nguyệt" chẳng hạn), nên người đọc thấy có nhiều ý tưởng mới lạ, độc đáo.
Linh Thảo