Menu



Đài Tưởng Niệm

Thuyền Nhân

Việt Nam

Tiếp Theo...

* CẦU NGUYỆN VÀ TƯỞNG NIỆM NGÀY THUYỀN NHÂN VIỆT NAM NĂM 2016 TẠI NAM CALI


* 40 NĂM QUỐC HẬN LỄ TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN, BỘ NHÂN ĐÃ BỎ MÌNH TRÊN ĐƯỜNG TÌM TỰ DO


* 30 THÁNG TƯ, TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN (Vi Anh)


* BI SỬ THUYỀN NHÂN (Nguyễn Quốc Cường)


* BIỂN ĐÔNG LỤC BÌNH TRÔI


* CÁI GIÁ CỦA TỰ DO


* CÁNH BÈO BIỂN CẢ (Văn Qui)


* CÂU CHUYỆN CẢM ĐỘNG VỀ CON TÀU MANG SỐ MT065


* CẦU SIÊU BẠT ĐỘ TẠI ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM WESTMINSTER


* CHUYỆN KỂ HÀNH TRÌNH BIỂN ĐÔNG (Nhiều Tác Giả)


* CHỨNG TÍCH ĐỂ ĐỜI: ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN (Vi Anh)


* CHUYẾN VƯỢT BIÊN ĐẪM MÁU (Mai Phúc)


* CHUYẾN VƯỢT BIỂN HÃI HÙNG


* CON ĐƯỜNG TÌM TỰ DO (Trần Văn Khanh)


* CÒN NHỚ HAY QUÊN (Nguyễn Tam Giang)


* DẠ TIỆC VĂN NGHỆ "LỜI NGUYỆN GIỮA BIỂN ĐÔNG" THÀNH CÔNG NGOÀI DỰ KIẾN CỦA BAN TỔ CHỨC


* ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN (Việt Hải)


* ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN TẠI QUẬN CAM (Vi Anh)


* ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM: BIỂU TƯỢNG THIÊNG LIÊNG CỦA NIỀM KHÁT VỌNG TỰ DO VÀ NHÂN QUYỀN


* ĐÊM DÀI VÔ TẬN (Lê Thị Bạch Loan)


* ĐI VỀ ĐÂU (Hoàng Thị Kim Chi)


* GALANG: BIA TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM BỊ PHÁ BỎ


* GALANG MỘT THỜI - MỘT ĐỜI (Nguyễn Mạnh Trinh)


* GIÁNG NGỌC PHỎNG VẤN NHÀ THƠ THÁI TÚ HẠP VÀ NỮ SĨ ÁI CẦM VỀ LỄ KHÁNH THÀNH ĐTNTNVN


* GIỌT NƯỚC MẮT CHO NGƯỜI TÌM TỰ DO (Lê Đinh Hùng)


* HẢI ĐẢO BUỒN LÂU BI ĐÁT


*"HÀNH TRÌNH BIỂN ĐÔNG: TỰ DO, MỘT NHU CẦU THIẾT YẾU, ĐÁNG ĐỂ TA ĐI TÌM"


*HÀNH TRÌNH GIAN NAN TÌM TỰ DO  


* HÀNH TRÌNH TÌM CON NƠI BIỂN ĐÔNG


* HÌNH ẢNH MỚI NHẤT CHUẨN BỊ KHÁNH THÀNH VÀO THÁNG 04-2009


* HÒN ĐẢO BỊ LÃNG QUÊN (Meng Yew Choong)


* HỘI ĐỒNG THÀNH PHỐ VINH DANH ỦY BAN THỰC HIỆN ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM


* HỘI ĐỒNG THÀNH PHỐ WESTMINSTER THÔNG QUA NGHỊ QUYẾT “NGÀY THUYỀN NHÂN VIỆT NAM”


* KHÁNH THÀNH ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM TẠI NAM CALI


* KHẮC TÊN TRÊN BIA TƯỞNG NIỆM (Việt Hải)


* LÀN SÓNG THUYỀN NHÂN MỚI


* LỄ ĐỘNG THỔ KHỞI CÔNG XÂY DỰNG ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM


* LỄ KHÁNH THÀNH TRỌNG THỂ ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VIỆT NAM TẠI QUẬN CAM


* LỄ TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN TỔ CHỨC TRANG NGHIÊM TẠI NGHĨA TRANG WESTMINSTER MEMORIAL PARK


* LÒNG NHÂN ÁI (Tâm Hồng)


* LỜI NGUYỆN GIỮA BIỂN ĐÔNG (Thơ Thái Tú Hạp)


* MEMORIAL TO BOAT PEOPLE WHO DIED TO BE DEDICATED SATURDAY


* MỘT CÁI GIÁ CỦA TỰ DO (Trần Văn Hương)


* MƠ ƯỚC "MỘT NGÀY TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN" ĐÃ TRỞ THÀNH SỰ THẬT


* NGÀY THUYỀN NHÂN VIỆT NAM NĂM THỨ 5


* "NGÀY THUYỀN NHÂN VIỆT NAM" TỔ CHỨC TRỌNG THỂ TẠI WESTMINSTER


* NGƯỜI PHỤ NỮ SỐNG SÓT SAU CHUYẾN VƯỢT BIỂN KINH HOÀNG


* NHỮNG CHUYỆN HÃI HÙNG CỦA THUYỀN NHÂN (Biệt Hải)


* NHỮNG NGƯỜI ĐÃ CHẾT ĐỀU CÓ THẬT (Ngô Dân Dụng)


* NHỮNG THÁNG NGÀY YÊU DẤU NƠI HOANG ĐẢO (Tuấn Huy)


* NỖI BẤT HẠNH ĐỜI TÔI (Thùy Yên) 


* NỖI KHỔ CỦA MỘT THUYỀN NHÂN (Thy Vũ Thảo Uyên)


* NƯỚC MẮT CỦA MỘT THUYỀN NHÂN (Nguyễn Mỹ Linh)


* SAIGON TIMES PHỎNG VẤN MỤC SƯ HÀ JIMMY CILLPAM 4 NĂM CÓ MẶT TRÊN TÀU AKUNA CỨU HƠN 5000 NGƯỜI VIỆT NAM VƯỢT BIỂN TÌM TỰ DO TRÊN BIỂN ĐÔNG


* TÀU SẮT BẾN TRE (Tú Minh)


* THẢM KỊCH BIỂN ĐÔNG (Vũ Duy Thái)


* THẢM SÁT TRÊN ĐẢO TRƯỜNG SA


* THỊ XÃ WESTMINSTER VINH DANH TƯỢNG ĐÀI THUYỀN NHÂN


* THÔNG BÁO CỦA ỦY BAN THỰC HIỆN ĐÀI TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN VN


* THƠ LÀM KHI ĐỌC TIN THUYỀN NHÂN (Viên Linh)


* THUYỀN NHÂN: ẤN TÍCH LỊCH SỬ


* THUYỀN NHÂN VÀ BIỂN ĐỘNG


* THUYỀN NHÂN VÀ MỘT VÀI HÌNH ẢNH CỨU NGƯỜI VƯỢT BIỂN


* THUYỀN NHÂN VIỆT NAM VƯỢT BIÊN, TỬ NẠN, ĐẾN BỜ TỰ DO ĐÃ GIÚP NHÂN LOẠI NHÌN RÕ ĐƯỢC CHÂN TƯỚNG CỦA CỘNG SẢN (Lý Đại Nguyên)


* TRÔI GIẠT VỀ ĐÂU (Nguyễn Hoàng Hôn)


* TRỞ VỀ ĐẢO XƯA... (Nguyễn Công Chính)


* TỪ TẤM BIA TƯỞNG NIỆM THUYỀN NHÂN Ở GALANG NHÌN RA CON ĐƯỜNG HÒA GIẢI


* TƯỢNG ĐÀI THUYỀN NHÂN VIỆT NAM ĐÃ CHÍNH THỨC ĐƯA VÀO WESTMINSTER MEMORIAL PARK


* TƯỢNG ĐÀI THUYỀN NHÂN ĐÃ ĐƯỢC ĐẶT VÀO VỊ TRÍ AN VỊ TRONG KHUÔN VIÊN WESTMINSTER MEMORIAL PARK


* TƯỞNG NIỆM QUỐC HẬN 30-4-2012

* VĂN TẾ THUYỀN BỘ NHÂN ĐÃ BỎ MÌNH TRÊN ĐƯỜNG TÌM TỰ DO


* VƯỢT BIỂN (Thanh Thanh)


* VƯỢT BIỂN MỘT MÌNH (Nguyễn Trần Diệu Hương)


* XIN VỀ ĐÂY CHỨNG GIÁM, AN GIẤC NGÀN THU


* XÓA DẤU VẾT TỘI ÁC (Phạm Phú Minh)


 Saigon Times USA

 

 

BA NGƯỜI KHÁC 

VÀ TÔ HOÀI:

TIỂU THUYẾT HAY HỒI KÝ?

 

NGUYỄN MẠNH TRINH

 

“Viết hồi ký là một cuộc đấu tranh tư tưởng để thấy ra sự thực. Nhưng thấy ra sụ thực được hay không còn tùy ờ tài năng người viết. Sở dĩ nói đấu tranh tư tưởng là vì phải nói ra sự thực trong trang viết hồi ký của mình. Thế nhưng như quyển Mười Năm  của tôi , tôi bị phê bình, và tôi rút kinh nghịêm ..”

Nhà văn Tô Hoài đã trả lời  phóng viên của báo Tuổi Trẻ như vậy. Có nhiều người thắc mắc tại sao viết hồi ký  là cuộc đấu tranh tư tưởng. Không hiểu như vậy thì sự thực sẽ có giá trị nào khi người viết phải tự mình cảnh giác để chọn lựa những chi tiết  để không phải bị kiểm điểm ?

Tô Hoài có lẽ là một người được hưởng nhiều ân sủng của chế độ. Trong thời bao cấp , xuất bản một cuốn sách không phải là chuyện dễ dàng mà ông cứ in hết cuốn này đến cuốn khác hầu như không ngừng nghỉ.   Đi thực tế lao động trong nước thì năm thì mười họa nhưng đi ra nước ngoài thì luôn luôn , hầu như năm nào cũng có . Ông còn là bí thư đảng đoàn hội nhà văn và quyền sinh sát cũng khá lớn dù ông vẫn cứ phân bua rằng là một thứ “ quyền rơm vạ đá”. Dù cho ông cũng có lúc bị phiền nhiệu một chút như khi in cuốn Mười Năm , hoặc Cát Bụi Chân Ai, Chiều Chiều,..Nhưng rồi thì vẫn là chuyện vèo qua không có hậu quả nào ghê gớm như  trường hợp Nhân Văn Giai Phẩm. Thành ra có một nhà văn đã  nhận xét  là nhà văn Tô Hoài đã vừa được ăn được nói lại được gói mang về…

Năm vừa qua ,  tiểu thuyết “ Ba Người Khác “ của Tô Hoài  đã gây ra dư luận trong giới phê bình và sáng tác trong nước.  Tác phẩm này đã hoàn tất từ 11 năm trước và  qua khá nhiều chạy vạy mới được nhà xuất bản  Đà Nẵng  ấn hành  năm 2006.

“Ba Người Khác"  có không gian và thời gian của vùng quê Bắc Việt lúc có phong trào cải cách ruộng đất , một biến cố đã làm thay đổi cả xã hội Việt Nam. Có lẽ , là một đề tài khá nhạy cảm  nên sự “ đấu tranh tư tưởng “ khi viết của tác giả Tô Hoài  lại càng mãnh liệt hơn? Đọc “ Ba Người Khác “, độc giả dường như thấy tác gỉa chủ tâm dùng thời hiện tại hơn là thời qúa khứ và  trong phong cách ấy , mới thấy được kỹ thuật kể chuyện của tác giả. Kể chuyện mình mà tưởng như kể chuyện của ai, cái khách quan lạ lùng  ấy với tất cả những nét vô lương đi gần với bản năng  khiến tội lỗi bị trôi tuột đi và những chuyện xảy ra thì cũng là “ tự nhiên “ của một thời kỳ  lịch sử như vậy.

“ Ba Người Khác" có ba nhân vật , ba khuôn mặt của anh “ đội cải cách”, tuy học vấn , đời sống khác nhau nhưng cùng một tính tình : tham ăn háu uống dâm dục và tàn ác.  Huỳnh Cự , đội trưởng , tàn ác , bất lương . Đội phó  Bối ,  xưng tôi trong tiểu thuyết , cũng thủ đoạn , cũng gian dâm ,  đã xử tội biết bao nhiên người mà vẫn leo lẻo cho rằng mình vô can . Người thứ ba là đội Đình , cũng y chang dù có bị xui xẻo hơn , nửa đường bị gán cho tội là Việt Quốc và suýt mất mạng.  Hình như , tất cả bơi trong biển ác , và , lúc gần cuối truyện , kết luận :”Chúng tôi đều nhơ nhớp cả , có gì  mà nói..”

Thật ra , cái kết cuộc  kẻ ác bị đền tội không đúng với thực tế  của Việt Nam sau  cài cách ruộng đất.  Không phải tất  cả các anh đội  cỉa cách đều bị tàn mạt như  đội Cự , đội Bối , đội Đình. Mà ,  hầu như những đảng viên Cộng sản trung kiên và thân tín  đều có dính dáng đến  cải cách ruộng đất và về sau là nồng cốt của chế độ. Phong trào sửa sai chỉ là bề ngoài , dù phải mang cái oai danh của tướng anh hùng Điện Biên Võ Nguyên Giáp để xoa dịu công phẫn của các nạn nhân. Mục đích chỉnh cán chỉnh quân đã đạt được, đã hy sinh  được những thành phần  dù có công lao với kháng chiến  nhưng là mục tiêu của cuộc đấu tranh giai cấp phải diệt trừ…

Viết về những tệ nạn , Tô Hoài rất tự nhiên trong khi mô tả những  cảnh hoang dâm . Trai thì những ông đội  mà quyền hạn thì “nhất đội nhì  giời” nhưng dâm dục thì vô dộ và tham ăn háu uống . Gái  thì những  “ rễ” , những “ chuỗi “ , những cô  dân quân, lúc nào cũng điên lên vì xác thịt và những toan tính lợi dụng.  Những cô Đơm , cô Duyên ,.. mà chỗ làm tình ở mọi nơi mọi chỗ và ở bất cứ lúc nào đêm hay ngày , sáng hay tối. Họ làm tình với nhau ở bụi cây ven đường , ở góc rạ trong sân ,  ở trong nhà cô Đơm bên người mẹ tàn tật , trong nhà cô Duyên bất kể ông bố điếc. Dữ dội hơn nữa là trong lán gác của dân quân , đội Bối đã làm tình với không phảui chỉ một cô.. Tả tự nhiên , không  xen lẫn cảm giác , trần trụi và như là một cách thế để “ bình thường hóa “ tội ác.

Ba Người Khác : tiểu thuyết hay hồi ký? Cái thực và cái ảo phân biệt thế nào ? Những câu hỏi  làm nổi bật ra  cái hiện thực khó tưởng tượng mà vẫn xảy ra. Có người nói , với Chiều Chiều hay  Cát Bụi ChânAi, chất hồi ký rõ ràng hơn . Còn với Ba Người Khác , nhân  vật xưng Tôi đóng quá nhiều vai trò, lúc thì là người chủ xướng tội ác , lúc lại là chứng nhân, khi là người kể chuyện nhưng có lúc là người tự thú  Chữ Tôi qua từng câu chuyện của những thời điểm khác nhau biểu lộ suy nghĩ không phải của riêng một người mà  hình như phản ánh của nhiều người …

Tô  Hoài, một khuôn mặt lớn của văn học trong nước,  một người được  nhà văn  Bùi Bình Thi  xưng tụng là một trong “Tứ Đại Lão Gia “  của tạp chí “ Tác Phẩm Mới” cơ quan chính thức của Hội Nhà Văn  cùng với Nguyễn Đình Thi, Chế Lan Viên, Xuân  Diệu. Ông cũng là người đã in tới 150 tác phẩm , một số lượng sách  to lớn khó tưởng tượng nổi.  Thử  suy nghĩ  trong thời kỳ bao cấp , sách in phải chờ đến lượt xoay vòng , có  hội viên hội Nhà Văn chờ suốt cả đời mới được in có nửa cuốn , nghĩa là in chung với tác phẩm của cây bút khác . Thế mà , Tô Hoài có tới 150 đầu sách…

Theo tiểu sử được phổ biến , ông tên là Nguyễn Sen, sinh năm 1920 tại làng Nghĩa Đô , ngoại thành Hà nội. Ngoài cương vị của một nhà văn , ông còn là Tổng Thư ký  Hội Nhà Văn ,  hay Chủ tịch Hội Văn Nghệ Hà Nội.  Ông sống một đời nửa cán bộ , nửa  văn chương , theo những người thân cận ông như Vương Trí Nhàn  thì ông là một người khôn khéo  nên đã vượt qua được nhiều khó khăn và mặt nào cũng được đãi ngộ xứng đáng. Dễ gì mà một nhà văn xuất ngoại như đi chợ … Thế  mà, hình như,  vẫn phảng phất những điều khác thường,  ngỡ như phải làm những việc mà mình miễn cưỡng.

Xuân Sách , trong Chân Dung Nhà Văn  đã phác họa:

 

“Dế mèn lưu lạc Mười năm

Để O  chuột phải ôm cầm thuyền ai.

Miền Tây sen đã tàn phai

Giăng Thề một mảnh lạnh ngoài Đảo Hoang.”

 

Dế Mèn Phiêu Lưu Ký,  Mười Năm , O Chuột, Miền Tây,  Giăng Thề, Đảo Hoang , đều là tên các tác phẩm của Tô Hoài. Sen là  danh tánh của  ông mà Xuân  Sách lại hạ bút Miền Tây sen đã tàn phai . Tại sao một người thành đạt như vậy lại mô tả bằng những phác họa  hơi phảng phất niềm bất mãn như thế ? chắc ông có một tâm sự nào tương tự ?

Vương Trí Nhàn kể lại :

“ ..  Cho đến lần ấy, nhân buổi chiêu đãi ở nhà xuất bản nọ, có mặt cả mấy nhà văn cỡ bự, Nguyễn Khải liền tính chơi trò vỗ mặt, đọc thẳng cho các vị ấy nghe. Trước những lời rào đón của Nguyễn Khải , nhà văn X. ra vẻ xởi lởi ;- Đọc đi xem nào, cái lối viết  anecdote  này, nước nào chẳng có?.

Tô Hoài thì dè dặt hơn, chỉ mủm mỉm cười, như có vẻ không tin mà lại như có vẻ chờ đợi

-Tính cách mình thì hơi khó nắm bắt đấy!

Thế là cánh cửa đã mở . Nguyễn Khải vừa đọc, vừa thăm dò phản ứng. Quả nhiên trận lôi đình nổi lên, nhưng nhà văn X. đành cố kiềm chế, chỉ nghiêm mặt hỏi;

-Loại thơ này có lợi cho ai nhỉ?

Đến lượt Tô Hoài, nghe được ba phần tư bài thơ, Tô Hoài đã xua xua tay:

- Thôi đủ rồi ! Thế là biết tài nhau rồi.

Và  ông lảng sang chuyện khác….”

Xuân Sách có nhắc đến tiểu thuyết “ Mười năm”.  Tác  phẩm này đã gây nhiều phiền toái cho  Tô Hoài. Cuốn này viết về thợ dệt Hà Đông trong khoảng thời gian tiền chiến từ 1936-1945.  Truyện kể về những người  sinh hoạt trong những hội ái hữu , hội tương tế nhưng bên trong là hoạt động cho  Việt Minh . Cũng có những đề tài quen thuộc về căm thù giai cấp, về tỉnh ngộ theo lý tưởng, rồi móc nối để hoạt động. Tóm lại là một tiểu thuyết viết rất đúng đường lối của Đảng theo như đề cương văn hóa đã vạch ra .

Thế mà không hiểu sao , cuốn sách lại bị phê bình nặng nề mà tiêu biểu nhất là bài viết của  tướng Trần Độ  đăng trên tạp chí Văn Nghệ Quân Đội.  Mười Năm bị nhận xét là một tác phẩm vá víu, rất tệ về nội dung bệnh hoạn, xa rời giai cấp,  tư tưởng lạc hậu không bắt kịp được  sự tiến bộ của đất nước. Tác giả bị quy chụp  có dụng ý bêu xấu lãnh tụ, là một bước lùi nguy hiểm về nhận thức chính trị. Tóm lại, toàn là những cú phê bình trời giáng . Và, rốt cuộc , tác giả DẾ Mèn Phiêu Lưu Ký  phải xin đi thực tế lao động để qua đi cơn bão tố chết người… Mấy năm trước, năm nào trên trang nhất của nhật báo Nhân Dân ngày đầu năm đều có bài bút ký đầu xuân đăng kèm với ảnh, một vinh dự lớn để dành cho những lãnh tụ. Thế mà,  sau tác phẩm ấy,  đã hết những lời rao  cho một tác phẩm để đời “  hiện thực xã hội chủ nghĩa, một tiểu thuyết dài hơi và mới lạ so với những đề tài về nhà quê hay loài vật quen thuộc và sở trường.

Trong “ Cát Bụi Chân Ai” , Tô Hoài viết:

“Những chuyện Nhân Văn và thời kỳ hữu khuynh , cơ quan bị lũng đoạn đối với tôi đã chôn vùi lâu rồi. Nhưng chưa phải đã dứt . Chuyến đi Lai Châu cũng là cho được khuây khỏa mà thôi. Tiểu thuyết Mười Năm của tôi mới phát hành – một trong những ấn phẩm cuối cùng của Hội Nhà Văn. Lập tức các báo mổ sẻ phê bình. Quất mạnh và lý lẽ nhất , bài của Như Phong trong ban biên ủy báo Nhân Dân in trên báo ấy và bài của Trần Độ trên tạp chí Văn Nghệ Quân Đội. Đấy cũng là một quyển sách còn sót lại thúc đẩy đóng cửa nhanh nốt nhà xuất bản Hội Nhà Văn.

Rồi Võ Hồng Cương thường trực Hội Văn Nghệ tổ chức một trận phê bình miệng. Nhà văn , nhà lý luận phê bình, nhiều cán bộ giáo vụ trường Đảng và tỉnh ủy Hà Đông tham dự. Mười Năm cuốn tiểu thuyết bộ ba của tôi viết về quang cảnh và  con người quê tôi vùng nghề thủ công phía bắc thành phố vào ba thời kỳ nối nhau. Tiểu thuyết Quê nhà , nhà xuất bản Tác Phẩm Mới in khoảng thập kỷ 70. Sự việc cuối thế kỷ trước sau hai lần quân Pháp hạ thành Hà Nội, các làng ngoại thành vẫn nổi lên. Tiểu thuyết Quê người, cuốn truyện dài đầu tay xưa kia tôi viết cùng thời với những Dế mèn Phiêu Lưu  Ký, Giăng thề, O Chuột . Quê tôi, lĩnh lụa nghề tổ bị lụn bại, người làng bỏ đi tha hương đất khách quê người. Tiểu thuyết Mười Năm cũng như một tiểu thuyết tự truyện, một nhóm thanh niên trong làng nhen nhúm phong trào chống đối đưa tới cách mạng.

Tiểu thuyết mười Năm được viết ra những năm đó tôi còn về ở Nghĩa Đô làng tôi . Văn Cao làm bìa, Văn Cao đã bắt đầu vẽ bìa để sinh sống. Làn nước chảy đìu hiu dưới chân cầu, thời gian trôi, ‘mười  năm “ nước chảy qua cầu…”

Thế mà , bị đấu đá.  Như  Phong phê bình nặng nề “ Mười năm” có thể là một cuốn tiểu thuyết khá, vì đấy cũng là một thực tế ở làng quê tác giả và chính tác giả. Nhưng nó đã được chuẩn bị và sáng tác trong thời kỳ Nhân Văn lũng đoạn nên bị ảnh hưởng xấu. Các nhân vật cán bộ cách mạng bị bóp méo đến thảm hại…”

Và , tác giả Chiều Chiều đã bị kiểm thảo tơi bời. Ông đã mô tả lại cảm giác lúc ấy:

 “.. Đầu tôi nặng trĩu mưa gió chỉnh huấn. Lúc lặng im vẫn lo vẩn vơ. Không biết nên thế nào, cũng không khuây khỏa nhẹ nhàng được. Việc không đáng nghĩ mà đâm ra nghĩ. Xưa kia đi làm, cái  nghề bán giày Bata  kiếm nổi đồng tiền mửa mật ra, rồi viết văn cũng là đi làm.tôi theo đuổi lý tưởng từ những ngày bóng tối. Không có  cách mạng tôi làm sao nên người như bây giờ. Làm sao tôi lại có thể nghiêng ngả, có thể bị lũng đoạn được nhỉ? Ở rừng ra, đi cải cách rồi về bắt tay vào những công tác rất quen  mà cũng rất mới mẻ này, nay mới được hơn một  năm. Tôi hữu  khuynh , tôi bị  anh em bốc lên phổng mũi Triệu Tử Long, tôi bị khuynh đảo, tôi bị xỏ mũi mà không hiểu , chậm hiểu, không tự biết . Phải thế không?   Tôi không tin tôi đến nỗi đù đờ thế. Ngày trước và cả khi ấy, Như Phong vẫn cho tôi là “ thằng ngoại ô láu cá, văn chương thì đẽo gọt” .Có thể thế. Tôi sinh ra nơi thành phố với làng mạc lẫn lộn, thế lực chánh lý không khạc ra lửa như trời đất làng Đại Hoàng của Nam Cao, ở quê tôi túi bạc đâm toạc tờ giấy , có tiền là có cả, bấy lâu tôi  lăn lóc trong khóe đời ấy…”

Thời tiền chiến Tô Hoài viết “ Tự Truyện “ và “ Cỏ Dại”,kể chuyện về cuộc đời mình , với những chi tiết khá thành thực  của một thằng bé tinh quái nghịch ngợm lêu lổng. Hình như ông không sợ những nét tô đen  bất hảo của mình và tỏ ra rất tự tin ở mình khi đem viết ra bút mực.Chính thái độ chân thành ấy đã làm cho độc giả cảm động.  Tô Hoài vào nghề văn   chỉ với đam mê làm hành trang .A nh thợ cửi Nguyễn Sen học lực chưa xong bậc tiểu học là một trời một vực so với các nhà văn tốt nghiệp tú tài ,cử nhân như  các nhà văn  thưộc nhóm Tự Lực Văn Đoàn  chẳng hạn.  Nhưng ông đã phải tự học  và đọc sách để bồi đắp vào chỗ khiếm khuyết ấy.  Rảnh lúc nào ông trau dồi lúc đó. Nhưng , căn bản vẫn là khả năng văn chương thiên phú trời dành.  Thiếu gì vị khoa bảng , viết một câu chưa thông. Ở Tô Hoài là một nỗ lực để tạo ra được một gia tài đồ sộ đặc sắc...

Tô Hoài trước 1975 viết những truyện về loài vật  có nét riêng biệt ,  với giọng văn dí dỏm tinh nghịch và khám phá được nhiều khía cạnh của trẻ thơ. Ở những tác phẩm như “ O Chuột”, như  “ Dế mèn Phiêu Lưu Ký”, như “ Truyện loài Vật”,  Tô Hoài mang kỹ thuật  mượn loài vật để ám chỉ đến loài người, phản ánh những thủ đoạn đối xử với nhau của thời ký nhiều điên đảo đảo điên. 

Phê bình gia Vũ Ngọc Phan trong Nhà Văn Hiện Đại  đã nhận xét :

“… ông không giống một nhà văn nào trước ông và  cũng không giống một nhà văn nào mới nhập tịch làng văn như ông. Truyện của ông có tính chất nửa tâm lý , nửa triết lý. Mà các vai lại là loài vật. Mới nghe tương tự như truyện ngụ ngôn nhưng thật không có tính cách ngụ ngôn chút nào: ông bkhông phải một nhà luân lý, chuyện của ông không thể răn đời, nó là những chuyện tả chân về loài vật, về cuộc sống của loài vật tuy bề ngoài ra vẻ lặng lẽ nhưng phần trong có lắm cái ồn ào vui cũng có mà buồn cũng có.

Tác phẩm đầu tiên của Tô Hoài và cũng là một tập tiêu biểu cho lối văn đặc biệt của ông, một lối văn dí dỏm , tinh quái đầy những phong vị  màu sắc của thôn quê. Cái tinh ma và cái phác thực có lẽ được gặp nhau ở chỗ này…”

Những truyện tình của Tô Hoài lại có phong vị riêng. Tới bây giờ, ở tuổi tôi, những không gian thời gian ấy đã thật xa lạ . Nhưng , khi đọc lại, một thời đã qua như sinh động lại và có nhiều nét ghi đậm trong hồi tưởng . Những nhân vật nửa quê nửa tỉnh, những người sống trong một giai đoạn giao thời, tất cả có mặt trong  văn chương của ông và nhắc lại một thời kỳ đã qua . Cách bầy tỏ tình yêu cũng ở trong những giới hạn so với bây giờ là cả một trời một vực xa cách.  Trong truyện Quê Người  cách hẹn hò của đôi nhân tình, anh  Cu Hơì vơí cô Ngây, cũng thực đặc biệt . Chàng mang hoa ngọc lan thơm phức nửa đêm vứt vào khung cửi dệt của nàng như một cách hẹn hò . Sau câu hát ví  , nàng tắt đèn ra bên hàng rào và hai người tâm sự với nhau qua hàng phên thưa, tay nắm tay nhìn nhau , và chỉ có thế nhưng thơ mộng và trong sáng như vằng vặc trăng sao trên trời…  Hay mối tình của anh chàng giáo kiết, trong Giăng  Thề, yêu  người không thành vì thân phận ngheò nàn  chỉ biết than thở cùng vầng trăng làm nhân chứng.  Dường như , có bóng dáng của anh thợ cửi Nguyễn Sen trong đó,  của nỗi niềm bi phẫn khôn nguôi trước những bất công  trong buổi giao  thời. Và muôn đời cái nghèo cài khổ cứ bám theo bám mãi những người lỡ sinh một thời đại bất ưng…

Với  “Chiều Chiều “ và “ Cát Bụi Chân Ai”, Tô Hoài lại tỏ ra thật thành thực khi kể về  những người bạn đang cùng sống một thời và cũng đang cùng chung một công việc.  Năm 19909 ông viết Cát Bụi ChânAi  và năm 1 997 ông viết Chiều Chiều, không biết có phải là chủ ý hay vô tình  mà lồng trong đó những tâm tư là lạ . Của những điều bất đắc dĩ , không muốn làm mà vẫn phải làm . Và , có những việc thấy không phải lẽ mà vẫn phải thỏa hiệp. Sống trong một thời thế như vậy , muốn sống còn không thể khác hơn.  Kể cả  những người  văn nghệ sĩ được coi là thành đạt trong chế độ  như Chế Lan Viên, Xuân Diệu , Nguyễn Tuân…

Thỉnh thoảng mới có trường hợp  mà Tô Hoài kể lại:

“.. Tôi đưa tờ báo Nhân Dân ngày 12 tháng ba năm 1958 có bài của tôi đề là”Nhìn Lại Một Số Sai Lầm trong Bài báo và trong Công tác” .

Nguyên Hồng cầm xem chỗ qua loa chỗ chăm chú..

…Nguyên Hồng buông tờ báo xuống. Rồi Nguyên Hồng xua xua tay nói như hét vào mặt tôi: -tiên sư mày thằng Câu Tiễn! Ông thì không , Nguyên Hồng thì không.

Nguyên Hồng quì xuống trước mặt tôi rồi cứ phủ phục thế, khóc thút thít…”

Vương Trí Nhàn  có một nhận định khá chính xác trong trường hợp trên :

“ …Đại khái có thể hình dung như cái cảnh đứa bé bị buộc phải quỳ thì cũng quỳ đấy song mắt vẫn liếc về phía mọi người đùa bỡn” Xá gì chuyện này  quỳ cho xong nợ tí nữa lại tha hồ tung tẩy ..”

Khốn nỗi , Tô Hoài đâu phải trẻ con và chẳng lẽ chẳng có một chút gì tự trọng khi viết lời tự thú tội  như sự ví von trên

 Vương Trí Nhàn viết tiếp:

“  Có một thoáng  gì đó như là một chút hư vô trong con người thực dụng Tô Hoài  chăng? Một nhận xét như thế là đầy mâu thuẫn nhưng biết sao được , con người chúng ta trong những năm này bị bao sức mạnh xâu xé, kể sao cho xiết! Một chút khinh bạc có từ rất sớm( bản thân Vũ Ngọc Phan vốn rất hiền từ cũng phải nhận ra và lên tiếng cảnh cáo khi đọc Quê Người, O  chuột..) cái khinh bạc ấy hẳn không bao giờ mất hẳn . Cộng thêm vào đó là bao nhiêu ngọt bùi cay đắng đã đến trong đời một người viết văn, một người cán bộ, những phút bốc đồng và những lần tỉnh mộng., những lầm lỡ  và man trá xen lẫn vào giữa những chân thành ngây thơ cuộc bể dâu diễn ra ngay trước mặt. Khi đã trải tất cả những sự đó rồi, cái hư vô sẽ như một thứ ánh áng mờ mờ giúp cho người ta sống nhẹ nhõm hơn và tự do hành động hơn. Lúc này hư vô đã trở thành một điều kiện bắt buộc để sống, hư vô là một thứ thuốc an thần cho như ng kẻ ham hành động, nhưng lại hoàn toàn tỉnh táo để hiểu rằng hành động của mình cũng rất có thể chỉ là vô nghĩa.”

  Sống trong một môi trường như thế, liệu nhà văn cón có tâm trí dể sáng tạo hay không ? hay để hư vô như  “ ánh sáng mờ mờ” dẫn dắt để một con đường dộc đạo hiện ra. Đó là văn chương phải đạo , để  mọi chuyện nhẹ nhõm, tha hồ in sách, tha hồ xuất ngoại , tha hồ có danh , có quyền , có lợi.Tuy vậy , vẫn có điều vướng víu trong thâm tâm , muốn ngỏ nhưng ngại  và nhát.  An cơm mới kể chuyện xưa, về “ những lần tỉnh mộng , những lầm lỡ và man trá xen nhau “, ít ra nói lên vài sự thực cũng làm nỗi niềm vơi bớt. Làm người Việt  Nam đã khó mà còn làm nhà văn mà nhà văn nổi tiếng lại càng thập phần  khó nhọc … Tôi lại nhớ đến câu trả lời của ông Hoàng Ngọc Hiến khi Talawas hỏi về những chuyện  tiêu cực khó hiểu và khó tưởng tượng  xẩy ra  ở trong nước  “ Cái nước mình  nó thế”…