VÀI CẢM NGHĨ VỀ CÕI THƠ NGUYỄN PHI HOÀNG
THÁI TÚ HẠP
Thường tình ai cũng có cảm tưởng mình có thể làm thơ tình một cách dễ dàng, suy luận qua những câu ca dao tục ngữ phát xuất từ dân gian khi tình yêu chớm nở giữa hai người nam nữ có tình ý yêu thương của thuở ban đầu lưu luyến ấy. Hơn nữa bản chất mỗi người Việt Nam là một nhà thơ bởi lẽ dân tộc Việt Nam giàu tình cảm nhân hậu suốt từ mấy nghìn năm trước. Do đó đã chuyển hóa tâm hồn người Việt những chất liệu lãng mạn viễn mơ cho dù ở trong hoàn cảnh thăng trầm luân lưu của lịch sử. Làm thơ thì không khó nhưng làm thơ cho hay mới là chuyện không phải dễ.
Trong những thập niên năm mươi năm trước nhà biên khảo văn học Hoài Chân-Hoài Thanh đã tuyển chọn hàng trăm thi sỹ mà theo nhận định của hai ông xứng đáng biểu trưng là những nhà thơ xuất sắc qua những bài thơ được đưa vào tuyển tập “Thi Nhân Việt Nam”. Nhưng cho đến nay thực sự có mấy thi sĩ vượt qua thời gian và sự thẩm định của những người yêu thơ trong quần chúng!
Vào năm 1975 như cơn bão lửa thổi qua giãi đất an bình tạo nên những biến cố hãi hùng đau thương. Những người nhân danh Cách Mạng Vô Sản triệt hủy hầu như tất cả những sáng tạo văn học đầy trác tuyệt của miền Nam. Những người lính chiến đấu bảo vệ cho chính nghĩa Tự Do trong phút giây ngỡ ngàng buông súng để trở thành tù binh đày đọa trong những trại tù nghiệt ngã hận thù nơi núi thẳm rừng thiêng.
… Chiều hành quân đi dưới những hàng tre
Lại nhớ bóng tre xưa, nhớ lời ru của mẹ
Nhớ tiếng võng sau hè kẽo kẹt những âm xưa
Nhớ bếp lửa chiều mưa mẹ đun bằng củi tre dễ cháy
Không có nhiều than hồng nhưng vẫn ấm mãi trái tim con
Cho đến khi buông súng đầu hàng
Lại phải đi đốn tre trên rừng cải tạo
Trên con đường đi, mỗi lần tre níu áo
Lại tưởng bóng mẹ già níu áo hỏi thăm con
Những năm tháng ở trong trại tù cải tạo, Nguyễn Phi Hoàn nhớ về những kỷ niệm dưới mái quê nghèo heo hút mẹ lặng thầm vá cho con chiếc áo thuở còn thơ:
CHIẾC ÁO MẸ MAY
Con ở tù ra còn đôi manh áo
Chiếc áo tù và chiếc áo mẹ may
Chiếc áo tù bị đời giày xéo rách
Áo mẹ vẫn còn nhưng đã sờn vai
Áo mẹ theo con trên chặng đời dài
Áo lên rừng xuống ruộng sớm mai
Đã bao ngày áo nặng mồ hôi
Mồ hôi trên áo đã trở thành biển mặn
Áo nặng tình của mẹ của cha
Áo nặng tình đất nước thiết tha
Rồi một ngày tôi tìm đường vượt biển
Áo làm dù che nắng cho con đi
Áo làm buồm gọi gió cho con đi
Nhưng chuyến đi xa không thành ước nguyện
Áo theo dòng nước cuốn trôi xa
Áo theo dòng chìm giữa phong ba
Hôm nay con ở xứ người xa lạ
Vẫn nhớ về chiếc áo mẹ may
Áo mẹ may thơm bàn tay của mẹ
Thơm mùi ruộng đồng, thơm lúa quê ta.
Như bầy chim trên giàn lửa vút cánh bay cao lạc đàn mấy nẻo lưu hương. Đôi lần gặp nhau chỉ còn vang vọng ngậm ngùi thương tiếng hót sầu đau nhỏ máu Đỗ Quyên bên trời lận đận xót xa.
…Không như là quê hương mỗi sớm mai
Nghe có tin vui tiếng chim hót thức dậy sau vườn
Mặt trời lên lấp lánh giọt sương
Hoa mới nở trước sân nhà thơm ngát…
…Anh đã bỏ quê hương từ dạo ấy
Rũ áo theo tiếng gọi của trùng dương
Thỉnh thoảng cô gái ngày xưa qua vườn hái ổi
Nhìn hàng cau buồn nhớ lời thương…
Những nỗi niềm khắc khoải về một quê hương miền Trung đất cày lên sỏi đá…những hình ảnh thân thương có bao giờ quên lãng, ông vẫn cưu mang canh cánh trong trái tim nơi viễn xứ.
Xuyên qua thi phẩm Nguyễn Phi Hoàn trên tám mươi bài thơ sáng tác qua nhiều thể loại như một dải lụa nắng vàng trên sông Hương, phong phú tư duy, thắm sâu giai điệu. Nhất là những bài thơ tự do rất thoải mái diễn tả theo cảm xúc chân thật của ông. Những bài ông viết về Tình Yêu và Quê Hương được đánh giá cao như là những tràng hạt đắc ý nhất của ông:
VẪN CÒN NỢ NHAU
Cứ tưởng rẳng em đã sang ngang là không bao giờ ngóng lại
Cứ tưởng rằng anh về lấy vợ thế là xong
Nhưng dòng sông không trôi theo đường thẳng
Như khúc đời có khi cạn khi sâu
Cứ tưởng rằng buồn đau theo thời gian sẽ chìm vào quên lãng
Nhưng tình đầu dễ mấy phôi pha
Hai khoảng đời xa nửa vòng trái đất
Tưởng không bao giờ gặp lại
Bỗng một hôm vẫn nồng nàn với tờ thư em gởi
Mới chợt hiểu rằng đời vẫn nợ nhau
Nợ nhau một miếng trầu cau
Ngày xưa mình hứa chờ nhau ăn trầu
Nhưng rồi anh trải lao đao
Vượt rừng vượt thác em vào thăm anh
Đường Trường Sơn núi thẳm rừng xanh
Nợ bàn chân nhỏ lên ghềnh xuống non
Nợ em đôi gót không mòn
Nợ tình yêu nhỏ vẫn còn trong em
Bây giờ anh lại nợ thêm
Nợ tấm hộ chiếu nối liền duyên xưa…
….
Nợ em tình vẫn thiết tha
Những khi hờn giận làm hòa lại thôi
Nợ em giọng nói tiếng cười
Nợ đôi mắt ấy có đuôi liếc tình
Nợ vòng tay nhỏ xinh xinh
Níu đời anh lại lênh đênh giữa dòng
Nợ em như núi như sông
Khi nào trả hết mới mong về trời.
Trong thơ tình của ông có nhiều câu thật dễ thương ẩn dụ về những cuộc tình thơ mộng đi qua đời ông và bây giờ thấp thoáng như những cánh diều bay lượn giữa trời xanh viễn mộng. Cái bóng dáng tình si đó chúng tôi bắt gặp trong tâm tư của nhà thơ xứ Huế biểu lộ thiết tha trong nội dung bài thơ đan cử:
TRƯỜNG CŨ CHIỀU MƯA
Tôi người trai Huế
Lạc đất Quảng Nam
Gió sông Hàn đưa chân tôi đến
Mười bảy tuổi đời chưa biết yêu ai
Cứ tưởng đời trai gắn liền với đất Quảng
Khi mối tình đầu chớm nở trong tim
Một sớm mai nhìn dáng em bước vào sân trường trong nắng
Bờ tóc buông dài theo gió bay bay
Nước sông Hàn vỗ mãi với bờ xây
Làm gợn sóng con tim thằng con trai mới lớn
Khờ dại – thơ ngây
Tôi đã mòn gót giầy theo em từ dạo ấy
Người đâu có hay
Chỉ có những hàng cây đường Quang Trung là hiểu
Chỉ có những chiếc lá vàng đường Lê Lợi mới hay
Và tập vở cầm trên tay có tờ thư chưa gởi
Mới hiểu được tình này
Mấy chục năm theo dòng đời trôi nổi
Lưu lạc đó đây
Vẫn mang trong tim hình bóng một người
Như núi Sơn Trà vẫn ngàn năm đứng đợi
Bờ sông Bạch Đằng vẫn gió thổi vòm cây
Bước chân tôi về Đà Nẵng chiều nay
Tìm lại tuổi học trò: Trường cũ còn đây
Thành phố nhiều đổi thay nhưng tim tôi không nhiều thay đổi
Tìm lại em nhưng em đâu nào thấy
Tôi đứng bên cổng trường dưới trời mưa bay
(Viết cho ngày về thăm lại Quê Hương 2004)
Mặc dù giữa tác giả Nguyễn Phi Hoàn và chúng tôi chưa một lần giao tiếp, tuy nhiên qua bản thảo mà ông có nhã ý gởi đến chúng tôi giới thiệu vài cảm nghĩ. Cầm trên tay tập bản thảo thơ Nguyễn Phi Hoàn trên giấy kẻ dòng như tập vở ngày xưa, đầu tiên đã tạo nên những xúc động quen thuộc gợi nhớ một thời chép thơ vào trang vở học trò tặng cho người tình Phan Thanh Giản. Đến khi đọc thơ ông thật sự chúng tôi bị cuốn hút vào cõi thơ đầy sắc thái tinh tế với những âm hưởng lãng mạn nhẹ nhàng, những xót xa trầm lặng gữa đôi bờ sắc không, những tận tuyệt chia lìa của mối tình dang dở, của ngày tháng cô đơn giữa cuộc đời bủa vây hư ảo. Tâm niệm như loài hoa sớm nở chiều tàn nhưng vẫn hiến dâng hương sắc đến cho người, thỏa nguyện với niềm hạnh phúc tuyệt vời riêng tư.
Ngoài ý niệm về Quê hương và Tình yêu, trong cõi thơ Nguyễn Phi Hoàn còn thể hiện niềm yêu thương nồng thắm đó là tình Mẹ thiêng liêng mà ông ví như là kỳ quan vĩ đại nhất trong tất cả những kỳ quan trên thế giới. Bà mẹ Việt Nam suốt đời tận tụy lao khổ để nuôi đàn con. Mẹ không cần biết các con của Mẹ đi về đâu lên núi hay ra biển!? Chỉ có những đứa con bất hiếu mới từ bỏ Mẹ chạy đuổi theo ý thức hệ ngược chiều với đạo nghĩa là người tạo nên những ác nghiệp u minh làm tan nát lòng Mẹ đầy nhân ái đó thôi!
BÀI THƠ DÂNG MẸ
Con lớn khôn bằng dòng sữa ngọt ngào
Lời ca dao mẹ hát giữa đêm thâu
Khi con ấm đầu mẹ canh khuya thức trắng
Con càng lớn khôn tóc mẹ thêm màu năm tháng
Bay qua đời con trắng xóa nỗi buồn
Con mang tâm hồn bỏ xứ tha hương
Nhớ bóng mẹ già những chiều chưa tắt nắng
Mẹ còn miệt mài với nương sắn bên sông
Mẹ là cơn mưa tưới mát cánh đồng
Mẹ như gió thoảng cho con trưa hè thơm ngát
Câu ca dao ngày nào mẹ hát
Con vẫn mang theo đi giữa dòng đời
Tiếng “à ơi!” cho con vững lòng đi tới
Con bước vào đời mẹ dẫn lối cho con
Mẹ làm cánh cò lặn lội bờ sông
Đời ngọt ngào mẹ dành cho con hết
Mẹ chỉ còn là những âu lo
Mẹ vẫn vui làm một cánh cò
Có khi vui chơi con lãng quên người mẹ
Ngày đêm ngồi chờ chiếc bóng quạnh hiu
Mẹ vẵn chắt chiu để đời con phong phú
Con đứng thẳng giữa đời còn mẹ còm cỏi lưng cong
Người mẹ Việt Nam âm thầm chịu đựng hy sinh
Mẹ là dòng sông rửa sạch cho con những khi lầm lỗi
Mẹ là ngọn lửa hồng sưởi ấm chiều đông
Lưu lạc dòng đời cuối bãi đầu sông
Một ngày con trở về nguồn cội
Tuổi quá năm mươi mẹ vẫn xem con như còn thơ dại
Đêm ngủ mẹ giăng mùng quạt muỗi cho con
Con chưa bao giờ tặng Mẹ một cành bông
Hôm nay con chợt thấy lòng hối lỗi
Hạnh phúc tràn lòng khi còn mẹ lo trông
Con làm bài thơ thay một đóa hoa hồng
Để dâng lên mẹ
Hạnh phúc thay cho những ai đang còn Mẹ
Xin gởi lời chia buồn những ai không còn Mẹ để cậy trông
Canada, 11-5-2008
(Viết cho ngày “Mothers Day”)
Thời gian rồi sẽ qua đi mọi hình thành của vật chất rồi sẽ hủy hoại vô thường. Cái còn lại cuối cùng trong tâm thức mỗi chúng ta cưu mang nơi viễn xứ là bản sắc đặc thù của văn hóa dân tộc. Nếu không bảo tồn và phát huy đến các thế hệ mai sau chẳng khác nào giòng sông đã hòa tan vào đại dương Hiệp Chủng Quốc và biệt tăm cội nguồn. Những người nghệ sỹ như chúng ta vẫn biết thơ văn là cuộc chơi mỗi ngày mỗi cạn kiệt thờ ơ trong guồng máy vật chất sôi động nơi xứ người. Nhưng có ai hiểu trong cõi thầm lặng ẩn cư đó biết bao người còn ngâm nga những bài thơ của Lý Bạch, Thôi Hộ, Vương Duy, Bạch Cư Dị…của Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến, Bà Huyện Thanh Quan, Hồ Xuân Hương…và cả trăm thi sĩ của thời tiền chiến…Hãy thắp lên ngọn nến tỉnh thức còn hơn cứ ngồi nguyền rủa hoài trong bóng đêm…Trong biển cả mênh mông vẫn còn có giòng hải lưu văn hóa Việt…Cám ơn nhà thơ Nguyễn Phi Hoàn. Hãy an vui làm thơ như con tằm nhả tơ dệt lụa cho người tình thêm xinh đẹp..và cho mình những giây phút hạnh phúc tuyệt vời…
Rosemead, Vào Hạ 2010.
THÁI TÚ HẠP