TÌNH MẸ TRONG THI CA
NGUYỄN QUÝ ĐẠI
(Kính dâng một bông hồng tưởng nhớ Mẹ)
Mẹ mang nặng đẻ đau, rồi lo cho con từ bé đến ngày lớn khôn. Chúa Kitô, Phật Thích Ca... là những người con tâm linh của Thượng Đế cũng chào đời trong vòng tay của Mẹ và nghe lời ru ạ ời ngọt ngào bên chiếc nôi nhỏ bé. Tình mẹ là biểu tượng thiêng liêng cao đẹp nhất, truyền thống thờ mẹ kính cha đã in sâu vào tâm hồn của người dân Việt và văn hóa dân tộc Việt Nam.
Ca dao so sánh công cha cao như núi, để thể hiện sự tôn kính Cha là cột trụ trong gia đình, nghĩa Mẹ như nước trong nguồn bất tận. Nước âm thầm chảy qua bao nhiêu ghềnh thác rồi trôi về biển cả, sánh nghĩa Mẹ với nước trong nguồn phù hợp với sự tận tụy dưỡng nuôi, yêu thương con không bờ bến... Người Tây phương thường gọi Vaterland / Fatherland để chỉ quê cha, người Việt Nam mình gọi quê Cha, đất Tổ, và quê Mẹ, đất Mẹ, tiếng Mẹ đẻ. Để tôn vinh công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, ca dao có câu :
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Tình yêu của cha cũng bao la, tha thiết lo lắng cho con nên người, nhưng sâu kín trong lòng, không như mẹ bộc lộ tình cảm bằng những cử chỉ vuốt ve, âu yếm, nên các con thường gần gũi mẹ hơn cha. Những vui buồn trong đời sống các con thường thì thầm bày tỏ với mẹ. Lỡ như mẹ không đồng ý thì mẹ cũng không la rầy hay phê phán nghiêm khắc như cha. Nhìn bên ngoài tình cha có vẻ khô cằn, thiếu mềm mại; không thể sánh với tình mẹ ôn nhu, dịu dàng tha thiết như trong nhạc phẩm Lòng Mẹ của Y Vân:
Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình rạt rào
Tình mẹ tha thiết như dòng suối hiền ngọt ngào
Lời mẹ êm ái như đồng lúa chiều rì rào
Tiếng ru bên thềm trăng tà soi bóng mẹ yêu.
Lòng mẹ thương con như vầng trăng tròn mùa thu
Tình mẹ yêu mến như làn gió đùa mặt hồ
Lời ru man mác êm như sáo diều dật dờ
Nắng mưa sớm chiều vui cùng tiếng hát trẻ thơ
Thương con thao thức bao đêm trường
Con đà yên giấc mẹ hiền vui sướng biết bao
Thương con khuya sớm bao tháng ngày.
Lặn lội gieo neo nuôi con tới ngày lớn khôn
Dù cho mưa gió không quản thân gầy mẹ hiền.
Một sương hai nắng cho bạc mái đầu buồn phiền
Ngày đêm sớm tối vui cùng con nhỏ một niềm
Tiếng ru êm đềm mẹ hiền năm tháng triền miên....
Những ai may mắn còn mẹ, được cài lên áo hoa hồng đỏ để thấy đời mình còn diễm phúc vui tươi. Đã mất mẹ không bao giờ tìm lại được tình yêu bao la, tha thiết ấy. Nếu ta đứng hàng giờ trước ngôi mộ đá rêu phong, đặt những đóa hoa tươi, đốt nén nhang thơm chỉ là phần hình thức, lễ nghi... Kỷ niệm những ngày dài hạnh phúc tuổi thơ mình đã sống trong mái ấm gia đình với tình yêu thương của cha mẹ đã đi vào thế giới xa xôi...
Gió mùa thu mẹ ru con ngủ
Năm canh chày thức đủ năm canh
Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa
Miệng nhai cơm bún, lưỡi lừa cá xương.
(Ca dao)
Cuộc đổi đời 30.4.1975 không ai ngờ những gì đã xảy ra? Nhiều người đã không làm tròn bổn phận phụng dưỡng mẹ già, ngược lại mẹ phải tảo tần nuôi con, nuôi cháu, thăm con trong trại cải tạo trên núi rừng, qua những đường dài hoang vắng, hiểm nguy. Tuổi già ngày tháng sức khỏe hao mòn, lúc ốm đau cho đến lúc ra đi vĩnh viễn về bên kia thế giới, không gặp các con trai của mẹ!! Tình yêu của mẹ như những vì sao trên trời không đếm được trong muôn ngàn thiên thể mênh mông. Thiếu tình mẹ như bầu trời thiếu ánh sao đêm!! Trịnh Công Sơn nhắc đến gia tài của Mẹ Việt Nam, một người Mẹ Việt Nam lầm lũi, mất mát sau chiến tranh, nhưng đó cũng là hình ảnh thảm thương, đau khổ của cả một dân tộc sau cơn binh đao, khói lửa... Con người Việt Nam đã kiệt quệ, xác xơ sau mỗi lần chinh chiến.
Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu
Một trăm năm đô hộ giặc Tây
20 mươi năm nội chiến từng ngày
Gia tài của mẹ, một rừng xương khô
Gia tài của mẹ, một núi đầy mồ
Vào ngày Rằm tháng bảy là lễ Vu Lan Bồn (Ullambana) theo kinh điển Tôn giả Mục Kiền Liên, lo cứu mẹ là bà Thanh Đề thoát khỏi cảnh khổ ở địa ngục. Và cầu nguyện cho chúng sinh được siêu thoát, khỏi vòng sinh tử luân hồi. Trong ngày lễ nầy người ta thường cài lên áo một đóa hoa hồng hay hoa cẩm chướng màu đỏ hay hoa màu trắng để tưởng nhớ đến Mẹ hiền. Người được hoa trắng sẽ thấy xót xa, nhớ thương mẹ đã mất. Người được hoa hồng đỏ sẽ thấy sung sướng mình còn mẹ, và sẽ cố gắng để làm vui lòng mẹ, một ngày nào đó mẹ cũng phải ra đi theo luật tạo hóa “cát bụi trở về với cát bụi” khỏi hối hận lúc còn tại thế không làm tròn bổn phận và hiếu thảo. Thiền sư Thích Nhất Hạnh làm bài thơ bông hồng cài áo. Phạm Thế Mỹ phổ nhạc
Một bông hồng cho em
Một bông hồng cho anh
Và một bông hồng cho những ai
Cho những ai đang còn mẹ
Đang còn mẹ để lòng vui sướng hơn
Rủi mai nầy mẹ hiền có mất đi
Như đoá hoa không mặt trời
Như trẻ thơ không nụ cười
Ngỡ đời mình không lớn khôn thêm
Như bầu trời thiếu ánh sao đêm
Mẹ, mẹ là dòng suối dịu hiền
Mẹ, mẹ là bài hát thần tiên
Là bóng mát trên cao
Là mắt sáng hơn sao
Là ánh đuốc trong đêm khi lạc lối
Mẹ, mẹ là lọn mía ngọt ngào
Mẹ, mẹ là nải chuối buồng cau
Là tiếng dế đêm thâu
Là nắng ấm nương dâu
Là vốn liếng yêu thương cho cuộc đời
Rồi một chiều nào đó anh về nhìn mẹ yêu, nhìn thật lâu
Rồi nói, nói với mẹ rằng “Mẹ ơi, Mẹ ơi, mẹ có biết hay không?”
“Biết gì?” “Biết là, biết là con thương mẹ không?”
Đóa hoa màu hồng vừa cài lên áo đó anh
Đóa hoa màu hồng vừa cài lên áo đó em
Thì xin anh, thì xin em
Hãy cùng tôi vui sướng đi...
Đời sống người Việt Nam khác với người Tây phương, ở Việt Nam cha mẹ con, cháu thường sống chung trong một đại gia đình, dù nghèo hay giàu gia đình lúc nào cũng sống bên nhau, nên không cần dành một ngày nào riêng cho Mẹ ? Mỗi năm vào lễ Vu Lan nhắc nhở các con nhớ ngày tình yêu cao cả của mẹ, nhà thơ Tùy Anh trong những ngày xa quê hương mang nỗi buồn mênh mông ngút ngàn thương nhớ:
Bài “Bông hồng cài áo”
Mỗi năm nghe một lần
Mỗi lần thêm nhức nhối
Như xé nát tim gan...
Tùy Anh (trong tập Trầm Ngải Thiết Tha)
Hình ảnh về Mẹ còn mãi trong lòng, nên thi nhân đã gởi tâm sự mình qua những vần thơ ngọt ngào, và chỉ biết nhắn gởi các em cắt dâng mẹ một cành hồng tươi hương sắc:
Hẳn em tôi còn nhớ
Cắt dâng mẹ cành hồng
Từ vườn hoa đầu ngõ
Vẫn ngọt ngào đơm bông
Hoa thay lòng tưởng nhớ
Của đứa con phiêu bồng
Hoa thay dòng lệ nhỏ
Thương nhớ mẹ vô cùng
(Tuỳ Anh trong tập Trầm ngải thiết tha)
Đời sống Tây phương cha mẹ dù tuổi già nắng xế nhưng vẫn sống riêng. Con cháu bận rộn công việc nhưng hằng năm đều có ngày tưởng nhớ ghi ơn mẹ. Sau lễ Phục Sinh 20 ngày tính từ Lễ Tro vào ngày thứ Tư tuần Thánh, có thánh lễ vinh danh Mẹ. Ở Đức thường tổ chức ngày lễ Mẹ vào Chúa nhật (Mothering Sunday) thứ 2 tháng 5, Âu Châu nhiều nước cũng tổ chức cùng thời gian trên.
Theo lịch sử truyền thống ngày lễ của Mẹ ở Hoa Kỳ (theo cuốn American Book of Days) có trước thời gian nội chiến (Civil war) vào năm 1872 người đầu tiên đưa đề nghị ngày tưởng nhớ tình mẹ tại Boston Massachusetts là bà Julia Ward Howe đã vận động chọn ngày Chúa nhật thứ 2 tháng 5 và khởi đầu cài hoa cẩm chướng (Carnation, Nelke, Oeillet) để tưởng nhớ mẹ, hoa cẩm chướng biểu tượng cho người mẹ là loài hoa nở quanh năm, cánh hoa mỏng và thoảng hương thơm nhẹ.
Mãi cho đến năm 1907 bà Anna Jarvis (01.05.1864) ở Webster bắt đầu cổ động thêm cho ngày của mẹ ở Philadelphia, hai năm sau vào ngày 10.5.1908 sau khi mẹ của bà là Anna Reese Jarvis qua đời vào ngày 09.5.1907. Tại nhà thờ ở Grafton (West Virginia) và Philadelphia cử hành thánh lễ cho ngày vinh danh mẹ. Từ đó ngày của mẹ được lan rộng ra tại Hoa Kỳ và thế giới. Nhưng mãi đến năm 1910 ở tiểu bang West Virginia mới công nhận ngày dành để tưởng nhớ về mẹ, sau đó các tiểu bang Oklahoma, Wadhington, Alabama, Texas hưởng ứng. Mãi cho đến ngày 09.5.1914 Tổng thống thứ 28 Thomas Woodrow Wilson (1856-1924) ký quyết định chung thông qua Quốc Hội công báo ngày “ Mother' s Day” là ngày quốc lễ của Hoa Kỳ vào Chúa Nhật thứ 2 tháng 5.
Ở Việt Nam không có một ngày riêng cho cha mẹ, nhưng theo truyền thống lâu đời, hằng năm có ngày giỗ để kính nhớ người đã mất trong đó có ngày cho mẹ cho cha.
Riêng ở Pháp năm 1917 tại Paris tổ chức lễ Mẹ cho những gia đình đông con, nhưng lễ Mẹ chính thức công báo vào ngày 20.4.1926. Anh Quốc từ năm 1910 gọi là ngày Mother's Day / Mutter Tag, nhà thờ có Thánh lễ tạ ơn để tưởng nhớ và vinh danh Mẹ hiền vào Chúa Nhật IV mùa chay. Ở Á Căn Đình thì vào Chúa Nhật thứ 2 tháng 10.
Dâng mẹ đôi tim nhỏ
Dâng mẹ tình yêu lên ngôi
Dâng mẹ cuộc sống tương lai...
(Tình hồng dâng Mẹ của Văn Chi)
Mẹ vẫn ngồi đan một nỗi buồn
Bên đời gió tạt với mưa tuôn
Con đi góp lá nghìn phương lại
Đốt lửa cho đời tan khói sương
Tiếng mẹ nghe như tiếng nghẹn-ngào
Tiếng Người hay chỉ tiếng chiêm-bao
Mẹ xa xôi quá làm sao với
Biết đến bao giờ trông thấy nhau
(Trần Trung Đạo)
Thời gian trôi qua không đợi chờ, đã 30 năm chúng ta xa xứ để rồi xót xa thân phận kiếp sống lưu vong. Những lúc nhớ về tình mẹ thật lớn lao. Tình mẹ là gốc của mọi tình cảm thương yêu. Không có mẹ sẽ thiếu tất cả tình yêu trên cõi đời nầy:
Bàn tay chắt chiu vô vàn yêu thương
Mẹ như lá hoa thơm vườn nhân ái
Tình quê hương vương vấn bước chân phiêu bồng
Lắng sâu trong tiếng ru dịu êm
Lời buồn ru ca dao hôm nào vọng vang
Mẹ đắng cay trong thầm lặng đếm hư không
Niềm thương quê tê tái trái tim u hoài
Xót xa thương thân phận lưu vong
(Vương Ngọc Long)
Uớc mơ ngày về thăm mẹ đã vĩnh viễn không bao giờ đến, bởi vì trong ngày tưởng nhớ mẹ, thi sĩ Tùy Anh đã cài hoa màu trắng. Mẹ đã rời bỏ quê hương nhọc nhằn sau cuộc đổi đời, con cháu phân ly, nỗi buồn anh cũng là nỗi chung của chúng ta khi rời bỏ quê hương vương vấn tình mẹ:
Mẹ ơi con mẹ chưa về
Bao năm lưu lạc bên lề cuộc vui
Tiếng cười không giấu ngậm ngùi
Tiếng vui tắt nghẹn bên đời buồn tênh..
Tùy Anh (trong thi tập Khúc Hát Tiêu Dao)
Không có tình yêu nào có thể sánh với tình mẹ, thi sĩ Trường Đinh ví tình yêu mẹ là những tháng ngày cần thiết của đời người, Mẹ là ánh sáng là giọt sương mai, là tiếng chim hót trên cành buổi sáng:
Mẹ là mùa xuân trên cánh chim bay
Mẹ là mùa đông tóc bạc như mây
Mẹ là mùa thu, niềm đau gió cát
Mẹ là mưa hạ, hạt nhòa đắng cay
Mẹ là trời xanh cho nắng vươn cao
Mẹ là biển đông sóng gọi xôn xao
Mẹ là bình nguyên tình yêu bát ngát
Mẹ là ngân hà, lòng mẹ bao la ...
(Trường Đinh)
Tâm trạng của các thi nhân đều nhạy cảm, nhà thơ Vương Ngọc Long đã không giấu được ngậm ngùi, nỗi nhớ về mẹ thiết tha. Mẹ và quê hương là những kỳ quan tuyệt thế đã trở thành thiêng liêng, nhiệm mầu muôn thuở. Lúc con ốm đau sốt, khóc la thì mẹ đã chạy tới bên nôi ru con, hay bồng bế thâu đêm. Mẹ như một thiên thần dịu hiền:
Con đau mẹ thức đủ năm canh
Vỗ nhẹ ru con giấc mộng lành
Dãi nắng dầm mưa công dưỡng dục
Banh da xẻ thịt nghĩa sinh thành
Con, thân măng dại, nương bờ dậu
Mẹ, bóng tre gầy, phủ mái xanh
Mẹ dắt con qua vườn Đạo Hạnh
Bông hoa Từ Mẫu nở muôn cành
Mẹ đem huyền thoại ru tình núi sông
Nước mắt mẹ có còn không?
Hay đà cạn mất trong lòng suối khô ?
Mẹ ân tình vẫn nguyên sơ
Bụi trầm luân chẳng hoen mờ vết son
Bình nhiên như cánh sen non
Thơm tâm từ lượng ngát hồn đại quang
(Vương Ngọc Long)
Kho tàng thi ca bình dân, cũng như những nhạc phẩm thời đại. Ca tụng những lời như ngàn đời nhớ ơn mẹ, bởi vì mẹ đã cho các con hành trang lên đường, thành công với tràn đầy ước mong. Đối với cha mẹ, các con phải lấy chữ hiếu làm đầu, phụng dưỡng cha mẹ cho phải đạo làm người:
Nuôi con khó nhọc đến giờ,
Trưởng thành, con phải biết thờ hai thân
Con cháu hiếu thảo phụng dưỡng ông bà, cha mẹ, để an ủi Người chỉ một phần nhỏ bé tình cảm, sự hy sinh của cha mẹ thật mênh mông vô tận:
Ơn cha nặng lắm ai ơi
Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang
Ơn cha, nghĩa mẹ nặng trìu
Ra công báo đáp, ít nhiều phận con
Hay
Mẹ cha là biển, là trời
Làm sao con dám cãi lời mẹ cha.
Thương mẹ, nhớ cha như kim châm vào dạ,
Nghĩ đến chừng nào, lụy hạ tuôn rơi
Một mai gặt lúa đem về,
Thờ cha, kính mẹ nhiều bề hiếu trung
Bao giờ cho cá hóa long
Đền ơn cha mẹ ẵm bồng ngày xưa
Tình mẹ như hơi thở, sưởi ấm lòng các con trong những ngày xa quê hương. Trên bước chân phiêu giạt xứ người, thời gian âm thầm trôi qua những tháng ngày phiền muộn nhớ thương, tưởng nhớ về Mẹ, từ trái tim và nước mắt các con xin dâng lên Mẹ những lời cầu nguyện trân trọng nhất. Công cha nghĩa mẹ thật bao la tình sâu nghĩa nặng, các dân tộc trên thế giới dù khác nhau Tôn giáo, nhưng đều có ngày tôn vinh mẹ dưới nhiều hình thức khác nhau, để nhắc nhở đến công ơn sinh thành dưỡng dục.