ĐẠO VỢ, NGHĨA CHỒNG
NGÔ PHỤNG ANH
Nho giáo có câu: “Quân tử chi đạo, tạo đoan hồ phu phu”. Con trai thì phải dựng vợ, con gái thì phải gả chồng. Đạo lớn của người quân tử là phải làm sao cho yên bề gia thất.Tại sao vậy? “Có cột, có kèo, mới có đòn tay”, muốn có con nối dõi, muốn có dòng hậu lai, mà không nên vợ nên chồng thì làm sao mà có được.
Trai mà không có vợ thì cho dù tài ba cách mấy, cũng khó mà giữ gìn được cơ nghiệp, như cái cảnh:
Sớm mai chạy ra mất cái cuốc
Trưa lại mất cái nồi
Chiều lại mất ống bình vôi
Dâm chân ba cái kêu trời
Vợ con chưa có, coi ngoài mất trong.
Còn con gái lớn mà chưa chồng thì còn ngặt nghèo hơn:
Tròng trành như nón không quai
Như thuyền không lái, như ai không chồng.
Cho nên chuyện hôn nhân là chuyện hết sức hệ trọng. Ông bà mình có nói là: “Đạo vợ, nghĩa chồng”. Vợ cư xử với chồng là đạo, mà chồng sống với vợ là nghĩa. Cái đạo nghĩa đó ràng buộc cả hai vợ cũng cho tới răng long tóc bạc.
Theo cái hời hợt thông thường của thế sự thì:
Thế nhân mỏng dánh Tựa cánh con chuồn chuồn Khi vui nó đậu, khi buồn nó bay.
Nhưng, đạo vợ nghĩa chồng không phải như vậy:
Đạo vợ chồng không phải là cá tôm Đang mua mớ nọ, chạy chồm lên mớ kia.
Xem thế thì vợ chồng phải chung thủy với nhau, trước sao, sau vậy. Bởi vì:
Đứt tay một chút còn đau
Huống chi nhơn nghĩa lìa sao cho đành.
Vợ chồng ăn ở với nhau, đâu phải lúc nào cũng êm đềm hạnh phúc như lúc nào. “Sông có khúc, người có lúc” nhưng, dù sao đi nữa, cũng phải một mực cư xử với nhau hết lòng hết dạ.
Lúc giàu sang thì:
Cơm trắng ăn với chả chimChồng xinh, vợ lịch mãng nhìn mà no.
Rủi thất cơ lỡ vận, nghèo rớt mùng tơi thì cũng phải tươi cười với nhau, tạo niềm hạnh phúc:
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
Thực sự ra, nếu biết thương yêu nhau, nếu biết chia bùi xẻ ngọt với nhau thì cái chuyện vật chất đâu có phải là nguyên do để làm mất hạnh phúc gia đình:
Thương nhau chẳng quản chiếu giường
Một tàu lá chuối che sương cũng tình.
Vợ chồng ăn ở với nhau cốt là ở tình thương. Người đàn ông, cho dù vợ mình làm sao, cho dù là ốm đau, xấu xí, cho dù là sút tay gãy gọng, đã là vợ chồng, phải thương yêu chiều chuộng:
Lồ mũi mười tám gánh lông
Chồng thương, chồng bảo râu rồng trời cho
Đêm nằm ngủ gáy o o
Chồng thương, chồng bảo ngáy cho vui nhà
Đi chợ thì hay ăn quà
Chồng thương, chồng bảo về nhà đỡ cơm
Trên đầu những rác cùng rơm
Chồng thương, chồng bảo hoa thơm cài đầu...
Hoặc là:
Trắng như bông lòng anh không chuộng
Đen như cục than hầm
Lòng anh muốn, dạ anh thương.
Về phía người đàn bà cũng vậy, “khôn ngoan cũng thể chồng người”, chớ lấy chồng người mà so sánh với chồng mình:
Chồng ta áo rách ta thương
Chồng người áo gấm xông hương mặc người
Cũng chớ nên thấy chồng người ta áo mũ xênh xang, rồng bay phượng lộn mà chê chồng mình nghèo nàn thấp kém:
Trăm năm trăm tuổi. May rủi một chồng
Dù ai thêu phụng vẽ rồng mặc ai
Cái thói “giàu đổi bạn, sang đổi vợ” là cái thói của những gã đàn ông vô nghì, mà cái thói mới thấy chồng thất cơ lỡ vận đã lên mặt ruồng rẫy, phụ phàng là cái thói của thứ đàn bà trắc nết, lăng loàn. Người phụ nữ thương chồng, không những chăm lo săn sóc cho chồng, mà còn phải trưởng cái chí cho chồng. Nhiều người đàn ông chí ở tứ phương, tang bồng hồ thỉ. Thương chồng không có nghĩa là bo bo giữ rệt chồng một bên mình, không để cho chồng rời nửa bước, mà là phải lo giúp đỡ cho chồng thực hiện được cái chí nam nhi.Hãy nghe người chồng nói lên cái chí của mình:
Giặc Sài Gòn đánh xuống
Binh ngoài Huế không vô
Anh biểu em đừng đợi đừng chờ
Để anh đi lấy đầu thằng mọi trắng
Về tế cờ nghĩa quân.
Và người vợ trả lời:
Anh đi đánh giặc Lang sa
Để thiếp ở nhà lo tần, lo tảo
Chén cơm, manh áo
Nhà cửa ruộng vườn
Để anh lên ngựa đề thương
Thiếp về mặc thiệp liệu lường nuôi con
Tấm gương của những người vợ không nài khó nhọc gian nan để giúp chồng thành toàn chí nguyện như bà Thái Thị Huyên (vợ của cụ Sào Nam Phan Bội Châu), bà Lê Thị Lễ (vợ của cụ Cử nhân Lương Văn Can, hiệu trưởng trường Đông Kinh Nghĩa Thục), bà Võ Thị Quyền (tục danh là cô Ba Bàn, vợ của nhà cách mạng Trần Cao Vân) vẫn là vằng vặc muôn đời...
Gái đã có chồng phải “tùng nhứt chi dụng”. Mười lăm nam lưu lạc “thanh lầu hai lượt, thanh y hai lần”, đem thân cho thiên hạ mua cười, như Thúy Kiều, mà còn biết nói với Từ Hải:
...Phận gái chữ tòng
Chàng đi, thiếp cũng một lòng xin đi.
Ca dao Việt Nam không thiếu gì những câu để nhắc nhở cái đạo “tùng phu”:
Có chồng thì phải theo chồng
Chồng đi hang rắn, hang rồng cũng theo.
Hay là:
Lên non cho thiếp lên theo
Tay vịn, chân trèo, hái trái nuôi nhau.
Vợ chồng ăn ở với nhau, trông cậy nhau ở lúc lối lửa tắt đèn, bệnh hoạn ốm đau, chớ lúc mạnh khỏe, thảnh mảnh tay chân, dễ gì ai lại cần tới ai:
Cỏ mọc bờ giếng cheo leo
Lâm nguy có bậu, hiểm nghèo có qua.
Vui buồn, sướng khổ, lúc nguy nan, khi túng ngặt thì cũng phải yêu thương đùm bọc nhau, mới là phải đạo:
Muối mặn ba năm hãy còn muối mặn
Gừng cay chín tháng, gừng hãy còn cay
Đạo vợ chồng chớ đổi đừng thay
Dẫu làm nên danh vọng
Dẫu ăn mày cũng theo nhau.
Đời không ai tán thành thứ gái mắt la mày lét, đã có chồng mà còn đi tắt về ngang:
Không chồng đi dọc đi ngang
Có chồng cứ thẳng một đàng mà đi.
Cái thứ gái hư, chồng bỏ, lại càng không ưa:
Mèo lành ai nỡ cắt tai
Gái hư chồng bỏ khoe tài làm chi.
Có nhiều người đàn ông, ra đường thì huênh hoang, mà về tới nhà thì hoạnh họe vợ con, thậm chí tới còn tranh ăn với vợ con:
Ra đồng võng giá nghênh ngang
Về nhà hỏi vợ: cám rang đâu mày?
- Cám rang tôi để cối xay
- Hễ chó ăn hết thì mày chết với ông.
Có nhiều người đàn bà, mồm loa mép giải, chồng mới lớn tiếng một chút, đã bù lu bù loa, hờ trời hờ đất, kêu cha kêu mẹ, không biết rằng nhu mì vui vẻ là yếu tố để giữ gìn hạnh phúc gia đình:
Chồng giận thì vợ bớt lời
Cơm sôi, bớt lửa, biết đời nào khê.
Hay:
Chồng giận thì vợ làm lành
Miệng cười tủm tỉm rằng anh giận gì
Thưa rằng anh giận em chi
Muốn lấy vợ bé, em thì lấy cho.
Vợ chồng ăn ở với nhau, đừng bao giờ để cho đến nỗi phải nhìn nhau theo cái cảnh chó chê, mèo ứ hự:
Chồng gì anh, vợ gì tôi
Chẳng qua là cái nợ đời chi đây?
Đến nỗi vì vậy mà phải xa nhau, lại trách cứ trời xanh:
Đạo vợ chồng đoạn đoạn phân ly
Chàng mà xa thiếp phen ni bởi trời
Rồi đêm đêm nghĩ lại, câu “đạo vợ nghĩa chồng” mới thấm thía từng hồi:
Lầu nào cao cho bằng lầu ông Chánh
Bánh nào ông cho bằng bánh bò bông
Đạo nào sâu cho bằng đạo vợ chồng
Đêm nằm nghĩ lại nước mắt hồng tuôn rơi.
Nói tóm lại, “đạo vợ, nghĩa chồng” theo ông bà mình ngày xưa, là như thế đó, và nhờ vậy, ít khi có cảnh vợ chồng tan nát, gãy đổ giữa đường. Bởi vì:
Cải bẹ xanh nấu với thịt sườn
Làm sao cho ớt ngọt như đường
Khổ qua kia hết đắng
Thì cái sự cang thường mới hết thương.