DÂN CHỦ PHƯƠNG TÂY TỨ BỀ THỌ ĐỊCH
Trọng Thành
“Nền dân chủ hiện nay thể trạng ra sao?” là tựa đề bài xã luận của tạp chí Le Courrier International tuần này. Tuần báo Le Courrier International thừa nhận “trong một thời gian dài được so sánh với một làn sóng mang tính toàn cầu dường như không gì có thể cưỡng lại được, nền dân chủ hiện đang thoái trào”.
Ảnh hưởng của “các tổ chức chính trị có lập trường cực đoan gia tăng”, trong các cuộc bầu cử mới đây ở châu Âu, “các guồng máy chính quyền đang ngày càng gặp nhiều vấn đề”, “sự ngờ vực thậm chí thái độ thù địch” đối với Nhà nước hay “các quyền tự do liên tục bị sói mòn” trong bối cảnh chống khủng bố… Trên đây là một loạt các dấu hiệu cho thấy nền dân chủ đang bị xuống cấp.
Courrier International dẫn một cảnh báo gây sửng sốt của nhà bình luận chính trị Ý Raffaele Simone : “Tất cả các cột trụ của các nền dân chủ (bao gồm các định chế, tâm thức, huyền thoại) đều mất ổn định, nếu không muốn nói là chúng gần như đang chao đảo”. Viện tư vấn Mỹ Freedom House cũng nêu cùng một nhận xét : năm nay là năm thứ 11 liên tiếp, các quyền tự do trên thế giới bị sụt giảm.
Tuần báo Pháp nhấn mạnh đến kết quả một điều tra mới về nền dân chủ Âu-Mỹ, được công bố trong cuốn sách mang tựa đề “Dân chủ đi về đâu ?”, vừa ra mắt hồi đầu tháng 10. Điều tra do Viện thăm dò dư luận Pháp IPSOS tiến hành tại 26 quốc gia, cho thấy hơn 50% công dân các nước châu Âu được hỏi cho rằng dân chủ đang đi theo chiều hướng xấu tại đất nước mình.
Vì sao nền dân chủ hiện nay lại mong manh như vậy ? Courrier International dẫn lời nhà chính trị học nổi tiếng người Bulgari Ivan Krastev – trong cuốn “Vận mệnh của châu Âu”, nhận định : “Liên Hiệp Châu Âu là một mục tiêu đầy mạo hiểm, bởi khát vọng ấy dựa trên niềm tin là nhân loại sẽ đi đến một xã hội dân chủ hơn và khoan dung hơn, và tiến bộ là có thể được”. Bài xã luận khép lại với gợi ý nên nối lại với “tinh thần phiêu lưu” này, để vượt qua các thách thức hiện nay.
*Sai lầm của phương Tây tạo đất màu cho lãnh đạo độc tài
Hồ sơ chính của Courrier International tuần này giới thiệu “10 tiếng nói vì dân chủ”, được đăng tải trên mục World Review của báo Mỹ The New York Times. Đáng chú ý có bài “Sự trở lại của những người hùng”, của nhà cựu ngoại giao Singapore Kishore Mahbu-bani, hiệu trưởng Trường Chính Sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore.
Theo tác giả, “một số sai lầm” trong khoảng 30 năm trở lại đây của phương Tây đã nuôi dưỡng “tình cảm chống phương Tây” tại một số quốc gia vốn chịu ảnh hưởng phương Tây, đặc biệt là tại Thổ Nhĩ Kỳ và Nga, tạo mảnh đất màu mỡ cho sự lên ngôi của các lãnh đạo độc tài, thông qua chính thể thức bầu cử tự do. Cụ thể là đề nghị gia nhập Liên Hiệp Châu Âu của Thổ Nhĩ Kỳ từ năm 1987 liên tục bị ngăn chặn, khiến uy tín của các lực lượng thế tục, thân phương Tây ở nước này suy yếu mạnh.
Nhà nghiên cứu Singapore cũng phê phán chiến lược của phương Tây với Nga. Sau khi dành chiến thắng trong cuộc Chiến Tranh Lạnh “không tốn một viên đạn”, phương Tây đã đi ngược lại các cam kết trước đây, mở rộng NATO đến các quốc gia thành viên cũ của Hiệp Ước Varsava. Sau khi Putin lên nắm quyền năm 2000, phương Tây tiếp tục “đe dọa” mở rộng NATO đến Ukraina, bất chấp khuyến cáo của hai cựu ngoại trưởng Mỹ Kissinger và Brzezinski.
Bên cạnh trường hợp Nga - Thổ Nhĩ Kỳ, cư dân của hai cường quốc thân phương Tây Nhật Bản và Ấn Độ cũng đang có xu hướng ủng hộ mạnh hơn các lãnh đạo có quan điểm “độc đoán”, “dân tộc chủ nghĩa”. Nhà nghiên cứu Singapore tin tưởng là trong thời gian tới, xu thế này còn tiếp tục phát triển.
*Dân chủ Nga thất bại vì đối lập lo tìm “minh quân”
Về nước Nga, trong chùm bài viết của The New York Times, có ý kiến của một lãnh đạo đối lập Nga, cựu tài phiệt Mikhail Khodor-kovski, người từng 10 năm ngồi tù, trước khi được ông Putin ân xá. Người sáng lập phong trào “Nước Nga mở”, điểm lại lịch sử tìm kiếm dân chủ đầy gian truân tại Nga.
Một trong những nguyên nhân khiến cả ba cơ hội chuyển đổi sang dân chủ của Nga (hai cách mạng 1905, 1917 và thời điểm Liên Xô giải thể đầu những năm 1990) đều thất bại, đó là do một bộ phận lớn của đối lập Nga tin tưởng là dân chủ sẽ đến là nhờ tìm được “một minh quân”, chứ không phải nhờ “một thể chế chính trị cân bằng”. Chính quan niệm phổ biến này đã khiến các chính trị gia – để nhận được sự ủng hộ của dân chúng – tìm cách tỏ ra là “một nhà lãnh đạo mạnh”, hơn là xây dựng một cương lĩnh chính trị rõ ràng. Vấn đề của nước Nga không phải là lật đổ tổng thống Putin, mà là thay thế hệ thống độc đoán mà ông ta là người đại diện.
“Bài học lịch sử 1917 - 1991 cho thấy điện Kremli không thể xác lập được nền dân chủ bằng sắc lệnh, và các định chế dân chủ không thể đồng loạt xuất hiện trên toàn quốc”. Người Nga cần xây dựng được một nền văn hóa dân chủ năng động tại các địa phương, với các định chế cần thiết. Nơi cử tri thuộc nhóm đa số biết tôn trọng các nhóm thiểu số, và ngược lại. Nơi các đại diện dân cử phải chịu trách nhiệm trước cử tri. Và điều quan trọng nhất là hệ thống tư pháp phải dựa trên luật pháp, chứ không phải do một thế lực nắm quyền chi phối. Một phương thức điều hành đất nước như vậy mới khiến Nga trở nên một quốc gia thịnh vượng, được tôn trọng và đóng góp tích cực cho quốc tế.
Nhà lãnh đạo đối lập Nga cũng nhấn mạnh là chỉ có dân Nga mới làm được điều này, phương Tây không thể làm thay.
*”Dân chủ hãy tự giúp mình, trước khi Trời cứu !”
Trở lại với tình thế khó khăn hiện nay, mà có người cho rằng là “nguy nan” của nền dân chủ tại phương Tây, báo Le Point có bài xã luận : “Dân chủ hãy tự giúp mình, trước khi Trời cứu !”. Le Point nêu ra hai ví dụ tiêu biểu, đó là trường hợp tổng thống Mỹ Donald Trump ngày càng giống với bộ phim hài những năm 80 “Có phi công nào trong buồng lái không ?” (Flying High!), và phong trào ly khai Catalunya đang làm sôi sục Tây Ban Nha và cả châu Âu. Tuy nhiên tình hình này chưa thấm vào đâu so với những biến cố khủng khiếp cách nay 100 năm tại nước Nga, nơi bắt đầu “một trong những cuộc lừa đảo chính trị khủng khiếp nhất trong lịch sử”, đặt một phần lớn nhân loại trong vòng nô dịch.
Theo Le Point, cho dù Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump có hay dở thế nào, hệ thống chính trị Mỹ vẫn đang “vô hiệu hóa” những hành xử “huênh hoang”, “lố lăng” của ông ta, nhờ lực lượng đảng Cộng Hòa chiếm đa số tại Quốc Hội. Le Point nhấn mạnh là sau khi đã chiến thắng “chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa cộng sản”, làm sao mà nền dân chủ phải sợ hãi trước những thách thức dù được coi là ghê gớm hiện nay ? Nền dân chủ sẽ tồn tại chừng nào nó còn tin tưởng vào chính mình.
*Chế độ chuyên chế : “20 bài học của thế kỷ XX”
Học lại những bài học lịch sử để không rơi vào những vết xe đổ, cũng Le Point giới thiệu cuốn sách nhỏ của nhà sử học Mỹ Timothy Snyder, vừa ra mắt bạn đọc Pháp, mang tựa đề “Về các chế độ chuyên chế. 20 bài học của thế kỷ XX”. Tác giả phân biệt rõ “tinh thần yêu nước”, người bạn đồng hành của nền dân chủ và “chủ nghĩa dân tộc”, sức mạnh hủy diệt. Bởi lòng yêu nước là khát khao làm sao đất nước “vươn đến các lý tưởng phổ quát”, khuyến khích mỗi người “đóng góp phần tốt nhất của mình” cùng tập thể.
Lòng yêu nước tìm cách biến đổi “thế giới hiện thực”, trong lúc chủ nghĩa dân tộc kích động “những gì tồi tệ nhất”, các mặc cảm, thù hận trong mỗi con người. Châu Âu từng nếm trải sự suy tàn của nền dân chủ trong những năm 20, 30, 40 - thời trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc các loại - và điều này cho thấy một điều tương tự có thể xảy ra trong tương lai./.