CATALUNYA ĐÒI ĐỘC LẬP: THẤT BẠI ĐƯỢC BÁO TRƯỚC
Thụy My, Paris
Chủ đề xứ Catalunya, Tây Ban Nha, đòi độc lập, là một trong những tít lớn của các báo Pháp hôm nay 11/10/2017, sau thông báo nước đôi của chủ tịch xứ này tối hôm qua. Báo Libéra-tion chạy tựa trang nhất : “Độc lập : Barcelona chơi hiệp phụ”, Le Figaro : “Catalunya độc lập, còn phải chờ xem”. Về phong trào đòi độc lập cho xứ Catalunya, báo Le Monde có bài phân tích mang tựa đề “Catalunya : một dự án báo trước sẽ thất bại”.
Để hiểu về cuộc khủng hoảng Catalunya, một phân tích mang kích thước lịch sử là cần thiết. Bài viết của kinh tế gia Jean-Pierre Petit trên Le Monde mở đầu với nhận xét các sử gia tương lai chắc chắn sẽ không bỏ lỡ dịp để nhấn mạnh là vào thời điểm mà cả một bộ phận lớn các nước châu Âu đang nỗ lực xây dựng một cấu trúc liên bang bao gồm các quốc gia dân tộc, thì một số tỉnh, vùng của một số nước, như xứ Catalunya lại quyết định ly khai.
Tuy nhiên, nếu xét về mặt kinh tế, dự án độc lập của vùng này hoàn toàn mang tính phiêu lưu. Sự thiếu chuẩn bị của các đối tác kinh tế, bao gồm Catalunya và chính quyền trung ương Madrid sẽ để lại một cái giá “khủng khiếp”, điều đó có nghĩa là hai bên đều thua.
Nguy cơ cắt đứt với Liên Hiệp Châu Âu là hiện hữu, trong lúc xuất cảng của Catalunya sang phần còn lại của Tây Ban Nha và Liên Hiệp Châu Âu chiếm gần 45% GDP của xứ này, và 70% đầu tư nước ngoài vào Catalunya là từ các thành viên Liên Âu.
Về phần nợ công thì sao ? Nếu như Catalunya phải đảm nhiệm phần nợ riêng của mình (chiếm 35% GDP) cộng với phần phải gánh chịu do là thành viên của Tây Ban Nha (theo tỉ lệ tương đương 20% trọng lượng kinh tế Tây Ban Nha), thì nợ công của xứ này sẽ vọt lên tới 134% GDP.
Trong trường hợp khủng hoảng tài chính, Le Monde cảnh báo hệ thống ngân hàng xứ này sẽ hết sức dễ tổn thương. Liên Hiệp Châu Âu chắc chắn sẽ rất cứng rắn với một Catalunya độc lập, để ngăn ngừa khát vọng ly khai ở nhiều nơi khác, vốn cũng “rất mãnh liệt”, như ở miền bắc nước Ý, ở xứ Flamand, Bỉ hay ở Vương Quốc Anh.
Cho đến nay, liên quan đến cuộc khủng hoảng Catalun-ya, các đối tác kinh tế - tài chính châu Âu tỏ ra khắc nghiệt với Madrid hơn, tuy nhiên, mối quan hệ dễ dãi với Catalunya không thể kéo dài, với việc đe dọa di dời trụ sở của các cơ sở lớn ra khỏi vùng, giảm đầu tư, rút nhân lực trình độ cao.
Một kịch bản rất có khả năng xảy ra là, tình hình sẽ nhanh chóng trở nên tồi tệ đến mức mà đa số người Catalunya bác bỏ nguyện vọng độc lập, và thông qua một cuộc trưng cầu dân ý mới. Giống như ở Quebec trong những năm 1990 và Scotland năm 2014, áp lực kinh tế sẽ tạo điều kiện cho việc duy trì nguyên trạng.
Kinh tế gia của Le Monde nhấn mạnh là cuộc khủng hoảng Catalunya một lần nữa cho thấy rõ hội chứng “chủ nghĩa dân tộc trỗi dậy tại các vùng giàu có”, như ở xứ Bayern (nước Đức), miền bắc nước Ý, hay xứ Fla-mand, Bỉ. Dân Catalunya giàu hơn, ít thất nghiệp hơn và có trình độ công nghệ cao hơn hẳn mức trung bình của Tây Ban Nha.
Theo chuyên gia kinh tế Jean-Pierre Petit, cuộc khủng hoảng này cho thấy nhiều hơn nữa “tính chất ngây thơ” của dự án tiền tệ chung châu Âu, về mặt lý tưởng được hình dung là sẽ “tự động dẫn đến sự hội nhập kinh tế”. Tuy nhiên, ngay từ năm 2003, giải Nobel kinh tế Mỹ Paul Krugman đã khẳng định việc xây dựng liên minh tiền tệ châu Âu, ngược lại, có thể làm gia tăng sự phân hóa giữa các khu vực. Bất chấp nhiều thập niên xây dựng khối, bất bình đẳng giữa các vùng vẫn còn là một thách thức lớn đối với Liên Âu.
*Đòi độc lập: Chính quyền Catalunya “chơi hiệp phụ”
Libération ghi nhận, “cho dù chủ tịch vùng Catalunya Carles Puidgemont, chính thức tuyên bố độc lập, hôm qua, trước Nghị viện xứ này, nhưng ngay lập tức ông cũng tuyên bố ''đình chỉ'' việc áp dụng (quyết định này) và dành thời gian cho đối thoại”.
Thông tín viên François Musseau của Libération tại Madrid cho biết lãnh đạo vùng Catalunya không có lựa chọn nào khác là giải pháp câu giờ nói trên, bởi một mặt ông không thể nói ngược lại hàng triệu người đang sôi sục đòi độc lập, trong lúc tuyên bố độc lập cũng có nghĩa là ngay lập tức sẽ trở thành đối tượng trấn áp của chính quyền trung ương.
Tuy nhiên, đối thoại mà chủ tịch vùng Catalunya đề nghị rồi sẽ đến đâu, bài xã luận mang tựa đề “Nguy hiểm”, nhấn mạnh là : “xứ Catalunya đang chuẩn bị nhảy vào một khoảng không vô định. Trước hết bởi vì, trong hiện tại, người ta không biết là hơn 50% cư dân còn lại của xứ này có thực sự mong muốn độc lập hay không. (…)
Tiếp theo đó, bởi vì một quyết định chính trị cần được phán xét theo những hệ quả của nó. Sự ly khai của Catalunya chắc chắn sẽ kích thích một đòi hỏi tương tự tại xứ Basque (Tây Ban Nha). Đây có phải là điều thực sự đáng mong muốn hay không ? Và lý do cuối cùng là, theo các quy định của Liên Hiệp Châu Âu, một xứ Catalunya độc lập ắt hẳn sẽ buộc phải rời khỏi Liên Hiệp. Catalunya có muốn như vậy không ?”.
Libération kết luận : “Nói một cách khác, trong vụ việc này, tất cả cho thấy là cần phải có một thảo luận nghiêm túc về tương lai của một xứ, có ảnh hưởng đến vận mệnh của toàn thể một đất nước. Chỉ còn vài tuần lễ thôi để tránh khỏi điều tồi tệ nhất. Thỏa hiệp dù theo kiểu gì đi nữa cũng đáng quý hơn là sự đụng độ ngu xuẩn của các chủ nghĩa dân tộc”.
*Mặc cảm lớn giữa Catalunya và Madrid
Vẫn về chủ đề khủng hoảng Catalunya, La Croix có bài tổng thuật về “những mặc cảm và sự không thông hiểu giữa Madrid và Barcelona”. Trong lúc, Tây Ban Nha sẽ long trọng cử hành lễ Quốc Khánh vào ngày mai 12/10, thì nỗi ám ảnh lớn nhất của Madrid lại chính là Barcelona, nơi đa số dân chúng coi mình là nạn nhân của Tây Ban Nha. Ngược dòng lịch sử, chiến thắng năm 1714 của quân đội Pháp, áp đặt quyền lực của vương triều Pháp lên xứ này, một thất bại của người Catalunya lại được coi là một ngày hội dân tộc, ngày diada.
Bất đồng Catalunya và Tây Ban Nha không chỉ là lịch sử. Về mặt tài chính, người dân xứ này cho rằng họ là nạn nhân của chính quyền trung ương, bởi các chính sách hết sức bất công. Trong lúc Catalunya phải trả đến một nửa số thuế thu được cho Madrid, xứ Basque lại chỉ phải trả có 5%.
*Châu Âu cần “liên bang” ở mỗi nước, mỗi quốc gia
Trở lại với vấn đề Catalunya đòi độc lập, Libération có bài phỏng vấn chủ tịch các đảng phái theo xu hướng tự do tại Nghị Viện Châu Âu, cựu thủ tướng Bỉ Guy Verhofstadt. Bài phỏng vấn mang tựa đề : “Nếu cứ tiếp tục như vậy, chúng ta sẽ có một Liên Hiệp Châu Âu với 75 quốc gia”.
Đối với lãnh đạo các đảng phái tự do Liên Âu, cần “tạo điều kiện để các dân tộc tồn tại trong lòng các quốc gia”, và điều này không hề mâu thuẫn với thể chế Liên bang mà châu Âu cần hướng tới. Châu Âu cần đến một thể chế liên bang ở mỗi quốc gia, cũng như trên quy mô toàn châu lục.
Chính trị gia Guy Verhof-stadt bày tỏ hy vọng các bên sẽ “tỉnh táo” để tránh khỏi các hệ quả nguy hiểm trong vụ đòi độc lập ở Catalunya.