HIỆU ỨNG HARVEY VÀ DẦU KHÍ
Kinh Tế Gia Nguyễn Xuân Nghĩa
Trận bão Harvey từ Vịnh Mexico giập vào tiểu bang Texas, nơi có thành phố Houston và vùng phụ cận là một trung tâm dầu khí lớn nhất của Hoa Kỳ và thế giới. Ngoài các tổn thất về nhân mạng và kinh tế do một vụ thiên tai kinh hoàng đang giáng xuống nước Mỹ, người ta có thể tự hỏi về hiệu ứng hay hậu quả cho lĩnh vực năng lượng, gồm có dầu thô và xăng dầu. Mục Diễn đàn Kinh tế tìm hiểu chuyện này - và còn nhìn xa hơn vậy, tới tận Trung Quốc, qua cuộc trao đổi với kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa.
***
Hỏi: Xin chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, khi trận bão Harvey bùng lên với cường độ dữ dội bất ngờ khiến nhiều người không khỏi liên tưởng tới một sự so sánh giữa việc tiên đoán khí tượng hay thủy văn với tiên đoán kinh tế. Khoa học dự đoán về hiện tượng khí hậu của thiên nhiên mà còn gặp bất ngờ và dự báo sai, huống hồ là dự đoán kinh tế, vốn dĩ còn bị ảnh hưởng khó lường do tâm lý của cả triệu người ở khắp nơi. Dầu như vậy, tiết mục chuyên đề của chúng ta vẫn cố dự báo một số hậu quả kinh tế của trận bão Harvey trong lĩnh vực năng lượng. Ông nghĩ sao về việc đó?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thật ra, tôi nghĩ chức năng chính của kinh tế gia là phân tích hơn dự báo nên họ thường châm biếm nhau, đại để rằng các nhà kinh tế dự báo lầm chín vụ suy trầm kinh tế trong sáu vụ đã xảy ra tron thực tế! Với tôn chỉ ấy, chúng ta có thể phân tích tình hình sau khi cầu mong là thiệt hại nhân mạng của trận Harvey không quá thảm khốc, chứ về kinh tế thì tổn thất nói chung có thể là trăm tỷ đô la chứ không ít. Thứ hai, khi phân tích thì ta cần mở giác độ để nhìn sự thể trên toàn cảnh, ngày nay đã là toàn cầu, hầu có thể thấy được hậu quả gần xa. Thứ ba, nếu ra khỏi không gian mà nhìn vào thời gian thì mình còn rút tỉa được nhiều kết luận khác trong trường kỳ, là chủ đề của tiết mục kỳ này.
Trong lĩnh vực năng lượng, trước hết tôi xin đề nghị là ta cần phân biệt dầu và xăng, từ dầu đến xăng phải có nhà máy lọc dầu thành xăng. Trung tâm Houston và vùng phụ cận có nhiều nhà máy lọc dầu bị tê liệt cả tháng trời cho nên sản lượng là xăng sẽ giảm và khi số cung giảm thì giá xăng sẽ tăng, là điều thị trường đã dự báo. Thứ nữa, nói đến cái gốc ở đầu vào là dầu thô, ta cần phân biệt hai loại, dầu thô đào lên từ ngoài khơi của Vịnh Mexico có thể giảm vì các giàn khoan phải ngưng hoạt động từ một tuần nay, nhưng sản lượng dầu thô trong lục địa thì chưa và sản lượng chung sẽ không sụt như nhiều người nghĩ. Khi số cung về dầu không giảm mà số cầu lại sụt vì các nhà máy lọc dầu bị tê liệt, ta sẽ thấy hiện tượng gọi là “thừa dầu thiếu xăng”. Hậu quả trước mắt là xăng tăng giá nhưng dầu sụt giá!
Hỏi: Ông vừa giải thích mấy yếu tố về cung cầu và giá cả khiến chúng ta hiểu ra sự kiện bất ngờ từ mấy ngày qua là giá xăng trên thị trường có hạn kỳ trong tương lai ngắn hạn đã tăng trong khi giá dầu thô lại giảm. Thưa ông, hậu quả sẽ là gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Việc cần phân biệt kế tiếp là lương thực và năng lượng. Lương thực là sản phẩm sinh tử, không có thì chết. Năng lượng là sản phẩm chiến lược vì cần thiết cho sự vận hành về sản xuất. Trận bão Harvey không thể đánh sụt số cung về nông sản và lương thực nên không gây nạn đói như ta đã thấy tại Venezuela từ vài năm nay. Vì vậy, hậu quả không là bài toán sinh tử cho nước Mỹ quá giàu mạnh rộng lớn, lại có cơ sở yểm trợ tỏa rộng với kinh nghiệm tích lũy từ nhiều vụ thiên tai trước đây. Nhưng năng lượng lại khác. Năng lượng như xăng dầu là sản phẩm chiến lược nên dù tăng giá thì mọi người vẫn cần, kinh tế học gọi đó là sự đàn hồi co giãn rất thấp của số cầu, nôm na giá tăng mà số cầu không giảm. Tổn thất kinh tế nằm ở chuyện giá tăng mà số cầu không giảm. Tiền bạc cho việc phục hồi tái thiết có thể lên tới trăm tỷ đô la là phí tổn phải lấy từ đâu ra, trong đó có cả chi phí bảo hiểm lẫn giá xăng gia tăng mà người ta vẫn phải tiêu thụ. Những ai cho rằng trận bão Harvey khiến các nơi bị nạn sẽ phát triển mạnh sau nảy thì không hiểu ra mất mát tài sản và phí tổn tái thiết khi xăng lên giá.
Hỏi: Ông vừa giải thích trận bão Harvey có gây tổn thất thực tế mà ngân sách cứu trợ và tái thiết vẫn là sự mất mát không đền bù được vì là tiền lấy từ nơi khác. Thưa ông, thế còn bài toán năng lượng khi cả khu vực Houston bị chìm trong lũ lụt, thị trường dầu khí sẽ bị hiệu ứng ra sao trong thời gian tới?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa là nhìn vào cái trục không gian ở ngoài Texas và trục thời gian lâu dài, ta thấy thế kỷ 21 có hai hiện tượng nổi bật. Thứ nhất số cầu về dầu khí tại các nước đang phát triển, thí dụ Trung Quốc là xứ thiếu nước, đói ăn và khát dầu. Trong khi các nước công nghiệp hóa đã cải tiến hiệu năng tiêu thụ, là cần ít xăng dầu hơn để có cùng một sản lượng, thì số cầu đó của các nước đang phát triển vẫn tăng, làm giá dầu tăng vọt tới trăm đô la một thùng vào năm 2008. Hiện tượng kia là cách mạng thuật lý hay technology revolution, tạm gọi là gạn cát ra dầu, hay fracking. Cuộc cách mạng ấy khiến Hoa Kỳ tăng số cung làm giá dầu thô khí đốt đều giảm, là điều ta thấy từ năm 2014. Dù dữ dội kinh hoàng, trận bão Harvey không làm các giếng dầu bỏ túi của kỹ thuật fracking nằm sâu trong lục địa bị sụt nên số cung về dầu khí không giảm mạnh như người ta lo sợ: Hoa Kỳ vẫn có thể cung cấp khoảng một triệu thùng một ngày nhờ công nghệ gạn đá phiến ra dầu. Thị trường năng lượng không dao động mạnh bằng vài cái hỏa tiễn đạn đạo mà Bắc Triều Tiên vừa bắn qua lãnh thổ Nhật Bản khiến Âu Á gì đều thất kinh!
Thế giới cứ vội nói đến sự suy tàn của Hoa Kỳ, sau một thiên tai như Katrina năm 2005 hay Harvey năm nay, hoặc như ông Donald Trump đắc cử Tổng thống. Chúng ta nên quen dần với sự hàm hồ đó. Vụ Harvey sẽ cho thấy Hoa Kỳ có một thị trường năng lượng rộng lớn, sâu xa và ổn định do khả năng tự cung cấp bên trong lục địa Bắc Mỹ mà thiên tai hay bão tố không thể đánh xập được. Trong khi đó, thế giới bên ngoài có quá nhiều bất ổn, từ Trung Đông, Trung Á tới Đông Âu hay Đông Bắc Á và cả Trung Nam Mỹ với xứ Venezuela có thể vỡ nợ trên giếng dầu. Ngần ấy bất ổn đều chi phối số cung cầu và giá cả của dầu khí là sản phẩm mà các nước không có không được. Các nước có thể bị khủng hoảng năng lượng chứ nước Mỹ thì không.
Khi ấy ta mới thấy Hoa Kỳ vẫn giữ vị trí chủ chốt của toàn cầu từ an ninh đến kinh tế. Thí dụ như quyết định cấm xuất cảng dầu thô của Hành pháp Donald Trump hay của Quốc hội sẽ làm sụt số cung và đưa giá dầu lên trời làm Trung Quốc vất vả vì vẫn thiếu dầu. Hoặc ngược lại, việc cải thiện hiệu năng sản xuất sau vụ Harvey sẽ nâng số cung trên toàn cầu làm giá dầu vẫn nằm ở khoảng năm sáu chục đồng một thùng trong nhiều năm tới, khiến các nước bán dầu như Liên bang Nga hay khối Á Rập Trung Đông càng thêm khốn đốn. Trận bão Harvey cho thấy một bất ngờ khác là tiềm lực nội tại của nước Mỹ, trong khi các quyết định của chính trường Hoa Kỳ lại làm nhiều quốc gia khác bị điêu đứng!