Ý NGHĨA CỦA VIỆC MỸ NỚI LỎNG
CẤM VẬN VŨ KHÍ VIỆT NAM?
Gần 40 năm sau ngày chiến tranh kết thúc, đầu tháng 10/2014, Hoa Kỳ chính thức loan báo quyết định giải tỏa một phần lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam, nhằm giúp Việt Nam tăng cường năng lực phòng thủ trên biển.
Vào lúc Bắc Kinh đang dùng sức mạnh lấn lướt Hà Nội và các nước khác trong vùng để áp đặt đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông, giới phân tích cho rằng quyết định của Washington sẽ làm Bắc Kinh khó chịu, nhưng không thể phản ứng mạnh mẽ.
Để hiểu rõ thêm về ý nghĩa thực thụ của quyết định của Mỹ, sẽ giảm nhẹ cấm vận vũ khí đối với Việt Nam, trong bối cảnh tranh chấp chủ quyền Biển Đông giữa Trung Quốc với Việt Nam ngày càng gay gắt, Đài Phát thanh Quốc tế Pháp RFI đã hỏi chuyện Giáo sư Carlyle Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Úc.
Đối với Giáo sư Thayer, quyết định của Mỹ đối với Việt Nam đã thể hiện một thay đổi rõ nét trong chiến lược của Mỹ tại Biển Đông, một chiến lược mang tính chất cứng rắn hơn trước đây. Việc được mở cửa vào kho vũ khí của Mỹ, sẽ giúp Việt Nam tăng cường năng lực giám sát biển, mà khiếm khuyết đã lộ rõ nhân vụ giàn khoan HD-981 vừa qua.
Cho dù vậy, Giáo sư Thayer cho rằng Bắc Kinh dù ấm ức, nhưng sẽ tránh có những phản ứng quá cứng rắn, đặc biệt là trong bối cảnh Trung Quốc chuẩn bị đón nhiều lãnh đạo thế giới, trong đó có Tổng thống Mỹ Obama về Bắc Kinh dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC 2014.
* Bắc Kinh "thích" Hà Nội mua vũ khí của Nga hơn
Trước hết về phản ứng có thể của Bắc Kinh trước việc Mỹ đồng ý bán vũ khí cho Việt Nam, giáo sư Thayer ghi nhận:
“Truyền thông Nhà nước Trung Quốc chỉ trích cả Mỹ lẫn Việt Nam là gây tổn hại cho an ninh an ninh khu vực và tìm cách kềm chế Trung Quốc. Truyền thông Trung Quốc cũng tỏ ý khinh thường các nỗ lực của Mỹ nhằm tăng cường năng lực bảo vệ biển của Việt Nam. Truyền thông Trung Quốc lập luận rằng Trung Quốc không hề cảm thấy bị việc Mỹ bán vũ khí cho Việt Nam đe dọa hay hù dọa.
Quan chức chính quyền Trung Quốc thì rất có thể là sẽ chừng mực hơn trong các nhận định công khai, cho rằng Trung Quốc thông cảm với việc Việt Nam, và các nước khác, cần mua vũ khí và trang thiết bị quân sự từ bên ngoài đế đáp ứng nhu cầu chính đáng về quốc phòng. Cả Trung Quóc lẫn Việt Nam chẳng hạn, đều mua vũ khí của Nga.
Quan chức Trung Quốc cũng sẽ ghi nhận là Mỹ chỉ cung cấp cho Việt Nam vũ khí về bản chất mang tính cách phòng thủ. Điều này không thay đổi thế tương quan lực lượng trên biển.
Nhân Hội nghị quốc tế lần thứ hai về Chiến lược Biển của Trung Quốc tại Macao vào tháng trước, một nhà phân tích an ninh khu vực cho rằng Trung Quốc hiểu được nhu cầu hiện đại hóa lực lượng quân sự của Việt Nam và thích Việt Nam mua thiết bị của Nga hơn là mua của Mỹ.
Có ba lý do giải thích cho việc đó: Một là Trung Quốc nắm rõ hệ thống vũ khí của Nga ; hai là Nga có nhiều khả năng là sẽ không cung cấp thêm phi đạn cho Việt Nam trong trường hợp một cuộc chiến tranh quy ước nổ ra với Trung Quốc.
Lý do thứ ba là vũ khí Mỹ vẫn là một ẩn số về số lượng, về những thỏa thuận kèm theo trên vấn đề bảo hành, phụ tùng thay thế, nâng cấp. Các yếu tố đó có thể giúp Mỹ có chân đứng tại Việt Nam, điều mà hiện nay họ đang thiếu.
Trung Quốc có lẽ sẽ không có bất kỳ hành động nào để 'gỡ thể diện' bởi vì họ đang chuẩn bị đón Hội nghị Thượng đỉnh APEC (Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương) vào tháng 11 tới đây. Hơn nữa, Mỹ chỉ mới tuyên bố đường hướng, chưa có hành động cụ thể nào.
Diễn biến sẽ tùy thuộc vào các yêu cầu của Việt Nam về vũ khí, và vào việc Mỹ đáp ứng các yêu cầu đó ra sao, trên cơ sở xem xét từng từng trường hợp một. Hiện còn quá sớm để phán đoán về phản ứng của Trung Quốc trước khi Mỹ thực thụ bán vũ khí.
* Hoa Kỳ thay đổi chính sách về Biển Đông
RFI: Giáo sư đánh giá như thế nào về quyết định của Mỹ ? Có tính chất lịch sử như nhiều nhà bình luận đã nói hay không?
GS Carl Thayer: Quyết định của Mỹ đồng ý bán vũ khí sát thương và các hệ thống vũ khí liên quan đến an ninh hàng hải cho Việt Nam là một thay đổi lớn trong chính sách của Hoa Kỳ đối với tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông.
Trước đây, khi chưa thay đổi chính sách, Mỹ tuyên bố sẽ không đứng về phía nào trong các tranh chấp pháp lý liên quan đến Biển Đông và kêu gọi tất cả các bên giải quyết tranh chấp một cách hòa bình thông qua luật pháp quốc tế. Khía cạnh này của chính sách vẫn không thay đổi.
Tuy nhiên bây giờ Mỹ lại trang bị vũ khí cho các quốc gia ven biển để bảo vệ lợi ích của các nước đó ở vùng Biển Đông.
Việc Hoa Kỳ giúp đỡ Philippines là một phần trong liên minh quân sự giữa hai nước. Cho dù vậy, khi chuyển giao cho Philippines các chiến hạm cũ của lực lượng tuần duyên Mỹ, Hoa Kỳ đã tháo gỡ trước toàn bộ súng ống gắn trên boong. Thế nhưng giờ đây, Mỹ sẵn sàng cung cấp vũ khí phòng thủ cho Việt Nam, vốn không phải là một đồng minh có hiệp ước.
Nói cách khác, để tránh phải lao vào một cuộc đối đầu trực tiếp với Hải quân Trung Quốc, Hoa Kỳ sẽ trang bị vũ khí cho các nước trong khu vực để tăng cường khả năng giám sát vùng biển và tự vệ.
RFI: Việt Nam có thực sự cần đến vũ khí của Mỹ hay không ? Hay đó chỉ là một vấn đề mang tính biểu tượng?
GS Carl Thayer: Trong những năm qua, Hà Nội luôn luôn cho biết rằng họ muốn Hoa Kỳ dỡ bỏ cấm vận vũ khí để Việt Nam có thể mua phụ tùng và các bộ phận khác để bảo trì các loại thiết vận xa và trực thăng Huey đã tịch thu được từ thời chiến tranh Việt Nam.
Gỡ bỏ cản lực ngăn chặn giới ủng hộ tiến trình xích lại gần Mỹ
Nhưng động cơ chủ yếu của Việt Nam là chính trị. Hà Nội muốn Washington dỡ bỏ cấm vận vũ khí để chấm dứt tình trạng phân biệt đối xử đối với Việt Nam. Khi Thượng nghị sĩ John McCain đến thăm Việt Nam vài năm trước đây, ông đã được trao một "danh sách" trang thiết bị mà Hà Nội muốn mua. Danh sách này chưa hề được công bố. Một số quan chức Mỹ, khi giải thích về các cơ sở dẫn đến các thay đổi hiện nay trong chính sách của Hoa Kỳ, đã cho biết rằng Việt Nam chưa hề có đơn đặt hàng nào.
Tóm lại, giới bảo thủ trong Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề ra việc giải tỏa lệnh cấm vận vũ khí như là một điều kiện tiên quyết cho một bước tiến mới trong hợp tác quốc phòng và an ninh với Hoa Kỳ. Yêu cầu đòi Mỹ bãi bỏ cấm vận vũ khí đã giới hạn hành động của những người trong Đảng muốn thúc đẩy quan hệ quốc phòng với Mỹ. Việc giải tỏa một phần lệnh cấm vận vũ khí là một thắng lợi cho Ngoại trưởng Phạm Bình Minh và những người muốn thúc đẩy việc xích lại gần hơn với Mỹ.
* Việt Nam ưu tiên mua phi cơ tuần thám P3 Orion
RFI: Theo quan sat của Giáo sư thì sau khi khi được nới lỏng cấm vận vũ khí, Việt Nam muốn mua những phương tiện quốc phòng nào từ Mỹ?
GS Carl Thayer: Việt Nam đang quan tâm đến loại radar đặt ở vùng duyên hải và máy bay tuần tra trên biển để nâng cao năng lực giám sát vùng biển của mình. Việt Nam đặc biệt ưu tiên cho loại phi cơ giám sát trên biển P3 Orion. Mỹ đang thay thế loại máy bay Orion này bằng loại Poseidon P8, và do đó có thặng dư thiết bị cần thải đi. Vì lẽ loại phi cơ P3 Orion có thể được trang bị phi đạn chống hạm và chống tàu ngầm, có khả năng là Việt Nam muốn có được loại thiết bị kể trên khi điều kiện chín muồi. Việt Nam hiện không có năng lực tốt trong lãnh vực chống tàu ngầm.
RFI: Còn Hoa Kỳ sẵn sàng cung cấp cho Việt Nam những loại vũ khí nào?
GS Carl Thayer: Chính sách đã thay đổi của Hoa Kỳ đã làm rõ rằng chỉ bán vũ khí liên quan đến an ninh hàng hải. Một số quan chức Mỹ đã cho biết rằng ưu tiên sẽ được giành cho lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam. Lực lượng này trực thuộc Bộ Quốc phòng.
Mỹ có vẻ như sẵn sàng bán cho Việt Nam tàu tuần tra được trang bị súng trên boong. Mỹ cũng sẵn sàng bán loại phi cơ P3 Orion, nhưng không rõ là Mỹ cũng sẽ bán phi đạn chống hạm và chống tàu ngầm cho Việt Nam hay không.
* Hà Nội bị bất ngờ khi HD-981 xuất hiện trong vùng biển VN
RFI: Có tin cho rằng Việt Nam đã bị bất ngờ khi Trung Quốc di chuyển giàn khoan dầu vào vùng biển Việt Nam vì không có phương tiện chính xác để phát hiện. Ý kiến của Giáo sư ra sao?
GS Carl Thayer: Tôi nghĩ rằng rất có khả năng là Việt Nam biết được sự di chuyển của giàn khoan dầu HD-981 từ một nguồn thứ ba trước khi có thể tự mình xác minh là giàn khoan dầu đã đột nhập vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.
Việt Nam không có nhiều phương tiện giám sát hải phận từ trên không và khó có thể tin rằng phi cơ Việt Nam bay gần đảo Hải Nam của Trung Quốc. Loại máy bay P3 Orion sẽ tăng cường khả năng giám sát hàng hải của Việt Nam.