THÁI TÚ HẠP
HẠT BỤI NÀO Ở LẠI
LÊ MAI LĨNH phóng bút
Trên một tạp chí Văn Học Nghệ Thuật nào đó, ở vào một thời điểm nào đó, tại một nơi chốn nào đó, mà ngay bây giờ, ông cố Nội tôi có sống lại cũng không nhớ được, tôi có đọc một bản tin ngắn nội dung như sau: “Nhà thơ THÁI TÚ HẠP, sau khi tổ chức thành công một buổi ra mắt sách tại một NGÔI CHÙA nào đó, anh đã dùng số tiền 3000 đô la để tổ chức TRAI ĐÀN cầu nguyện cho những người vượt biển đã chết ngoài biển Đông”
Trong thơ của anh, tôi đọc được những câu như sau:
... Từ trong cõi ưu tư sầu muộn
Thân xác ta rã rời
Qua từng sát na mầu nhiệm
(HBNBQ trang 21)
... Với nụ cười em từ ái
Trong tim người nở ngát đóa vô ưu.
(HBNBQ trang 41)
... Em có mang về giòng sông tịnh khúc
Mà ta nghe vàng nắng đọng am mây
Gió thổi đầu non cơn sầu chín mũn
Tháp chuông khua động dạ từ bi.
(HBNBQ trang 43)
... Ta về phủi bụi trần gian
Nghe kinh bát nhã gõ trăng luân hồi.
(HBNBQ trang 48)
... Mỗi vọng niệm an lành trong tâm ý
Đời hư không trên đỉnh nhạt nhòa sương
Dẫu mai kia sầu chia vạn ngã
Tình tháng giêng em nồng thắm cơn say.
(HBNBQ trang 56)
... Sát na tưởng chừng dài hơn thế kỷ lo âu
Chỉ còn lại trong tâm lời cầu nguyện
(HBNBQ trang 65)
Như thế vẫn chưa hết, ta còn có:
... Đời thắp lại những mầm xanh bát nhã
Tình thương nối nhịp lời kinh.
(HBNBQ trang 113)
... Mười năm rời xa mẹ
Lòng con đầy tiếng kinh.
(HBNBQ trang 118)
... Dựng lại căn nhà hạnh phúc
Giữa mùa xuân Pháp Hoa
(HBNBQ trang 124)
... Một thuở ta về chim hót lá
Niết Bàn cánh mở đón ta theo
(HBNBQ trang 138)
... Tâm mai có còn tâm huệ
Đến đi giả tạm phù du
Sao ta giữ hoài vọng ngã
Nghìn năm liễu ngộ Chân Như
(HBNBQ trang 154)
Như thế cũng đã hết đâu. Ta còn có:
... Ngắm mây biền biệt xứ
Ngàn dặm xa Huệ Năng
Hành trang kinh vô tự
Lòng sao mãi băn khoăn
Đông Tây nào đốn ngộ
Người xa cách tâm linh
Đời phù hư trá ngụy
Tìm đâu thấy chân kinh
(HBNBQ trang 159)
... Nụ cười tan theo hoa
Sát na rồi vỡ nát
Ý thân tầm gửi ta
Mai trả về lửa đất
(HBNBQ trang 163)
... Có phải là sắc hoa
Hay chỉ là giả tướng
Tâm có phải là hoa
Hay mắt nhìn ảo tưởng.
(HBNBQ trang 173)
... Vì tâm hoài chưa định
Nên hoa vẫn còn hoa
Những sắc màu giả hợp
Như hạt bụi bay qua
(HBNBQ trang 174)
... Em hỏi ta cắt nghĩa tình yêu
Ta mỉm cười chỉ đôi chim hót
Em hỏi ta đời sao bể khổ
Ta lặng thầm ngắm cánh hoa tan
Em hỏi ta phương nào cố quận
Ta ngậm ngùi dõi bóng mây trôi
Em hỏi ta người từ đâu tới,
Ta nói thân tứ đại tạo thành
Em hỏi ta căn nhà vĩnh cửu
Ta soi tâm thấu triệt vô thường.
(HBNBQ trang 176)
Cũng đã hết đâu như thế. Ta còn có:
... Vầng trăng từ cõi nguyên sơ
Hỏi nhau lá trúc thắm tờ KIM CANG
Bụi nào xóa dấu sắc không
Nghe chuông đại nguyện hóa thân chim trời.
(HBNBQ trang 195)
Tháng giêng cảm tạ ơn người
Hiên mây đào hé nụ cười an nhiên
Sát na bụi thuở uyên nguyên
Cố hương tỉnh thức trăm miền trăng sao
(HBNBQ trang 196)
Nhưng như thế cũng đâu đã hết. Trong MỤC LỤC, ta còn bắt gặp những TỰA ĐỀ cho những bài thơ như sau: CHỢT NGỘ (trang 170), CHÂN KINH (trang 158), DẤU TAN NGOÀI CUỘC HUYỄN (trang 162), THẮM TỜ KINH CANG (trang 185), TÂM ĐỘNG (trang 201), LUÂN HỒI CÓ NHAU (trang 204)...
Cũng để tiện việc sổ sách, đọc ngay trang bìa sau, phần giới thiệu những tác phẩm sẽ xuất bản, ta lại bắt gặp TỰA ĐỀ cho một tập thơ ở tương lai: “GIỞ TRANG VÔ TỰ TRẮNG NHÒA SẮC KHÔNG”.
Như thế là, với những SÁT NA, TỪ ÁI, VÔ ƯU, TỪ BI, LUÂN HỒI, VỌNG NIỆM, HƯ KHÔNG, BÁT NHÃ, KIM CANG, CHUÔNG ĐẠI NGUYỆN...
Với những CHỢT NGỘ, CHÂN KINH, DẤU TAN NGOÀI HUYỄN CUỘC, THẮM TỜ KIM CANG. Và là với một GIỞ TRANG VÔ TỰ TRẮNG NHÒA SẮC KHÔNG.
Ta thấy và cảm nhận ngay, đặc biệt, lồ lộ những tư tưởng Phật, không gian Chùa, phảng phất mùi Thiền, ngát hương Hoa Quả, trong thơ của anh. Như thế Thái Tú Hạp có chủ đích, tư tưởng khi đặt tên cho tập thơ là HẠT BỤI NÀO BAY QUA.
Theo tôi nghĩ, dù không mấy thông minh sáng láng cho lắm, rằng thì là, điểm gặp gỡ giữa Phật và Chúa là cho rằng, CON NGƯỜI LÀ CÁT BỤI và SẼ TRỞ VỀ BỤI CÁT. Vậy thì, hắn, thằng THÁI TÚ HẠP, cũng có ý nghĩ rằng, hắn, ông THÁI TÚ HẠP, thi sĩ THÁI TÚ HẠP, có mặt giữa cuộc đời này như thể là, cũng chỉ là, HẠT BỤI NÀO BAY QUA.
Đúng như rứa:
“...Em hỏi ta người từ đâu tới
Ta nói thân tứ đại tạo thành”.
Còn nữa. Thêm một chuyện nữa. Đó là, trang bìa sau, phần trên, có một tấm hình màu của nhà thơ họ THÁI. Xem hình ta thấy, một bản mặt rất đàn ông với chiếc kính cận thị, trán rộng và cao (thông minh), tai to (tướng Phật), miệng rộng (đàn ông rộng miệng thì sang, đàn bà rộng miệng tan hoang cửa nhà) cái đầu còn tóc. Kẹt là cái đầu còn tóc. Chứ nếu là đầu trọc thì ta nghĩ ngay rằng đây là một nhà chân tu, một Hòa Thượng, một Thượng Tọa hay cùng lắm là một Đại Đức. Pháp danh phải là Thích Gì Đó. Chẳng hạn là Thích Đủ Thứ hay Thích Lộn Xộn hay Thích Thi Ca. Sao không?
Đọc thơ của hắn, nhìn bản mặt “con nai già ngơ ngác” của hắn, và nghe nói về Hạnh Phúc của gia đình hắn, tôi không nghĩ anh ta là Thích Đàn Bà.
Vợ anh là người Hoa, một người đàn bà TÀU. Theo tôi đoán, đó là người Tàu theo phe Quốc Dân Đảng của Tưởng Giới Thạch chứ không phải phe Cộng Sản của Mao Trạch Đông khiếp bỏ mẹ.
Lấy được vợ là người HOA, đó là một “thành công vĩ đại” của Thái Tú Hạp. Vì rằng, theo quan niệm của đa số người Hoa, họ không bao giờ gả con gái cho đàn ông ngoại quốc. Hoan hô THÁI TÚ HẠP, kẻ chiến thắng trong tình trường. Người đàn bà Tàu, khi yêu, họ yêu cùng trời cuối đất, một trăm sông cũng lội một ngàn đèo cũng qua, sá gì một đại dương không vượt biên cùng. Họ yêu ngày. Họ yêu đêm. Yêu không mệt mỏi. Thế nhưng, khi họ ghen, họ cũng ghen cuối đất cùng trời. Khi họ ghen, không có cơm mà ăn, không có cháo mà húp, không có nơi mà ngủ, không có chỗ mà rút, thì làm gì có nơi mà ngồi, có nơi mà viết, có thì giờ mà nghĩ mà suy. Nhưng hắn, thằng Thái Tú Hạp thì có đủ thứ trên trời đất.
Bằng chứng là, thời nào, tháng năm nào, ở đâu, hắn cũng có thơ làm ra, có tác phẩm để xuất bản, có không gian để hội họp, có SAIGON TIMES trong tay để tung hoành. Đúng thế không thi sĩ Thái Tú Hạp?
Còn như, HẠT BỤI NÀO BAY QUA. Nhưng có những HẠT BỤI Ở LẠI. Cũng như, con người là phải chết. Nhưng có những con người bất tử. Xa xưa, có Nguyễn Du không chết, Nguyễn Trãi không chết, Cao Bá Quát, Tản Đà không chết...
Sau xưa thì có Thanh Tâm Tuyền, Mai Thảo, Nguyên Sa, Tô Thùy Yên,... không chết.
Sau xưa xưa nữa thì có Luân Hoán, Hoàng Lộc, Hồ Minh Dũng, Lâm Chương, Trần Hoài Thư, Trần Doãn Nho, Trần Trung Đạo, Phan Xuân Sinh, Dư Mỹ cũng không chết. Cùng thời điểm này trở đi, thì Thái Tú Hạp (may ra có Lê Mai Lĩnh tôi nữa) cũng không chết. Tôi gọi đó là NHỮNG HẠT BỤI Ở LẠI.
Hẳn nhiên là còn nhiều người nữa, chứ đâu phải chỉ chừng đó ngoe, chừng đó mống, chừng đó gậy, gộc. Làm sao tôi nhớ hết tên, làm sao tôi viết nhiều hơn được.
Một năm trước đây, qua nhà văn Trần Hoài Thư, anh biết địa chỉ tôi và gởi cho tôi tập thơ. Nói về thơ của anh thì khó quá. Tôi chưa đủ tầm.
Thơ của anh không phải đọc bằng miệng. Thơ của anh phải đọc bằng mắt. Thơ của anh không đi trực tiếp vào tim, mà phải qua phần lọc là cái đầu, sau đó mới rơi xuống tim gan, lục phủ ngũ tạng. Thơ anh đọc một lần chưa thấy chi hết. Thơ anh phải đọc nhiều lần mới thấm sâu, vào kỹ. Thơ anh không phải thơ nước đổ lá môn. Thơ anh là thơ gậm nhấm, sói mòn, đục khoét tâm can người đọc. Thêm một lần đọc là thêm một lần khám phá. Những kẻ phàm phu tục tử không nên đọc thơ của Thái Tú Hạp. Hẳn nhiên, không đa sự, phiền toái như người xưa, phải tắm rửa, phải xông trầm, trước khi đọc sách. Nhưng thơ của Hạp cũng cần tĩnh tâm, thanh thản, lắng đọng, trước khi đụng tới ngôn ngữ của anh.
Sau đây là những lý do khác mà tôi khó khăn khi muốn viết về thơ anh, một cái gì đó.
Lý do thứ nhất, từ lâu, tôi vẫn xem anh như “bậc thầy” của tôi. Nhưng ví dụ nói thế mà anh không chịu, tôi sẵn sàng hạ giá, sale off, mà xem anh như “đàn anh” của tôi. mà ví dù nói thế anh cũng chưa chịu, tôi sẵn sàng hạ giá (sale off) thêm một lần nữa, tôi xem anh như người bạn đồng nghiệp với tôi. Mà ví dù là đồng nghiệp đi nữa, thì cũng không thể cá mè bằng lứa, mày bằng tao, tao bằng mày. Anh vẫn hơn tôi. Về “Đảng tịch” cũng như về “vai vế”. Ngay từ những năm đầu của thập niên 60, khi tôi mới tập tễnh làm thơ tán gái, làm thơ dợt le với các em nữ sinh cùng lớp cùng trường, thì tên tuổi của Thái Tú Hạp, thơ văn của Thái Tú Hạp đã chễm chệ trên văn đàn, trên báo chí miền Nam. Thái Tú Hạp nói riêng và nhóm Quảng Đà nói chung với những tên tuổi Nguyễn Nho Sa Mạc, Luân Hoán, Hoàng Lộc, Đinh Hoàng Sa, Hà Nguyên Thạch, Phan Nhự Thức, Vũ Hữu Định đã là những tên tuổi lẫy lừng.
Tôi sợ Thái Tú Hạp từ dạo đó. Dễ chừng cách nay đã 37 năm.
Lý do thứ hai, là từ sau khi HẠT BỤI NÀO BAY QUA ra đời, đã có quá nhiều người viết về anh. Nhưng tất cả đều viết CHƯA HAY. Hay nói đúng ra, họ viết chưa đúng với tầm cỡ, kích thước, cái size, của thơ Thái Tú Hạp. Thà rằng, họ viết đúng, viết hay, thì tôi nhờ biết mấy.
Nhưng cũng thông cảm cho họ. Thơ của Hạp sâu như vực trời, mênh mông như Đại Dương, thăm thẳm như đáy lòng người đàn bà, chất ngất hun hút cao với những lời kinh tiếng kệ. Đố ai mà nói hết, viết đủ, đào sâu, tán rộng. Họ không đủ tài năng và thời gian chăng?
Còn tôi thì sao? Xin thưa, tôi cũng xin đầu hàng. Tôi không đủ tài năng và thời gian. Biết họ nói dở nhưng mình nói hay được, cũng đâu phải dễ. Tôi không biết nấu phở, nhưng tôi vẫn có quyền chê một bát phở ăn không ngon. Ai cấm tôi.
Mỗi người cầm bút hay một người làm thơ nói riêng, thường chỉ chọn cho mình một lãnh vực nào đó để khai thác, xào nấu, chiên kho, hay còn gọi là sở trường. Chẳng hạn như, làm thơ về tình yêu, trước 75 không ai hơn Nguyên Sa, Trần Dạ Từ. Viết về đối kháng Quốc Cộng thời kháng chiến không ai hơn Doãn Quốc Sĩ, Vũ Khắc Hoan. Viết về tâm trạng người Hà Nội di cư năm 1954 không ai hơn tùy bút Mai Thảo.
Viết về tâm trạng người lính trước 75, vừa mang tính ngang tàng bi kịch vừa mang tính hào sảng, không ai diễn tả hay hơn Nguyễn Bắc Sơn. Viết về chiến tranh và nỗi đau của người lính bị ép mình thua cuộc, trong thân phận kẻ lưu vong không ai hay hơn Trần Hoài Thư, Hồ Minh Dũng, Hà Thúc Sinh. Viết về quê hương trong nỗi đau mất nước lưu đày không ai nói rộng và sâu hơn Trần Trung Đạo, Thủy Trang. Nói về tình yêu dành cho người lính Việt Nam Cộng Hòa nồng nàn hơi ấm, đam mê, có thơ La Cẩm Tú.
Thế nhưng, với Thái Tú Hạp, hắn tung hoành trên mọi lãnh vực, Tình Yêu, Quê Hương, Bạn Bè, Chiến Tranh và bây giờ qua HẠT BỤI NÀO BAY QUA, rõ ràng là thơ của hắn đậm nét, khai thác từ triết lý nhà Phật, về con người, về cuộc đời mà tôi đã rút ra, đã gạn lọc ở trên.
Ngay khi ở tù ngoài Vĩnh Phú, tôi ở chung với Thanh Tâm Tuyền. Ngày ra tù, tôi làm phụ thợ mộc chung với tác giả Bếp Lửa, Tôi Không Còn Cô Độc tại đường Lê Văn Duyệt, tôi đọc cho anh nghe những bài thơ tình tôi làm được từ mối tình với một người góa phụ, anh nói với tôi như sau: “Thời buổi này làm được thơ đã là một điều khủng khiếp. Nhưng cậu lại làm được thơ tình, thì đó là điều khủng khiếp hơn cả khủng khiếp”.
Nay tôi mượn lại câu nói của thi sĩ Thanh Tâm Tuyền để nói lại với Thái Tú Hạp.
Anh, cái tên Thái Tú Hạp, đang làm được những điều khủng khiếp hơn cả khủng khiếp.
Trở lại HẠT BỤI NÀO BAY QUA, anh ta có lý, cực kỳ có lý, khi anh chọn bài thơ Xin Người Hãy Quên làm bài mở đầu cho toàn tập.
Xin Người Hãy Quên, mới đọc một lần, nó mới chạm vào da. Đọc hai lần, nó ngấm xuống lỗ chân lông. Đọc ba lần, nó bắt đầu len qua thớ thịt phía ngoài. Đọc lần nữa, lần nữa, nó sẽ vào tim rồi nằm vùng, đóng chốt ở đó. Đuổi nó cũng không đi. Nạy nó cũng không ra. Nó ưa ăn đời ở kiếp trong trái tim người đọc.
Vâng, bài thơ như sau. Rất Thái Tú Hạp.
XIN NGƯỜI HÃY QUÊN
Không còn gì trên những hàng ghế trống
khi người đạo diễn bỏ đi
vở kịch đời dang dở
em còn lạ lẫm gì
dấu vết hai bờ sông cát lở
sau mùa nước lũ cuốn trôi đi
ta cũng chỉ cánh chim trời thoáng hiện
bay qua một lần rồi biền biệt hơi tăm
đời không biết ta đến
chẳng biết ta đi
không còn ai nhớ trong biển hồ quên lãng
chỉ có hạt bụi chỗ ta ngồi
khoảng trống không gian quen thuộc
mỗi ngày giao động xót xa
em hãy quên ta
như quên những ngày mật đắng
như quên những buổi chiều
trong thư viện xanh xao
những giòng cổ tự hoang vu buồn thảm
những trang sử hoen úa máu đào
em hãy quên ta
như quên buổi sáng
giữa phố đông người
bước chân son bên thềm gạch vắng
quê hương nghiệt ngã đau thương
giếng nước tan nụ cười trong vắt
hồn nhiên như cỏ nội hương đồng
như viên sỏi trong khu vườn tình ái
một thuở nào em diễm phúc dạo qua
hãy quên ta
trên sân khấu đời vô vị
tàn phai những ảo giác phù sinh
ngày đã trôi sông chết đuối cuộc tình
đêm hãm hiếp ý vui vừa khai nụ
hoàng hôn tan những đốm lửa bình minh
ta hẹn về nơi cắt rốn
mai sau phủ dụ một đời chim
tha cọng cỏ khô về nơi mái ấm
nghe rừng xuân chuyển nắng mới qua tim
(HBNBQ trang 11)
Đọc bài thơ này tôi thấy nổi da gà, máu chạy rần rần trong từng thớ thịt, tim như muốn lịm, hồn như muốn bay bổng. Sướng ơi là sướng.
Những câu bá cháy, hết sảy, dễ sợ nhất là những câu:
Em còn lạ lẫm gì
dấu vết hai bờ sông cát lở
sau mùa nước lũ cuốn trôi đi.
Hai chữ “lạ lẫm” ở đây là “thần ngữ”. Hay các câu:
Đời không biết ta đến
chẳng biết ta đi
không còn ai nhớ trong biển hồ quên lãng
chỉ có hạt bụi chỗ ta ngồi
khoảng trống không gian quen thuộc
mỗi ngày giao động xót xa.
“Biển hồ quên lãng” cũng thần ngữ.
giếng nước tan nụ cười trong vắt
hồn nhiên như cỏ nội hương đồng
như viên sỏi trong khu vườn tình ái
một thuở nào em diễm phúc dạo qua
Em diễm phúc dạo qua. Không phải là diễm phúc dành cho em. Diễm phúc đó là diễm phúc của chúng tôi. Chúng tôi là những viên sỏi và được các em dạo qua và dẫm lên và chà xát, dí, nghiền, dẫm đạp, càng hay.
Thái Tú Hạp, ngươi hãy chia cho ta niềm DIỄM PHÚC đó, OK.
Hay các câu:
Ngày đã trôi sông chết đuối cuộc tình
đêm hãm hiếp ý vui vừa khai nụ
hoàng hôn tan những đốm lửa bình minh
tha cọng cỏ khô về nơi mái ấm
nghe rừng xuân chuyển nắng ấm mới qua tim.
Thơ như thế không thể là thơ “bay qua một lần rồi biền biệt hơi tăm”. Hạt cát như thế không thể là hạt cát bay qua. Thơ Thái Tú Hạp ở lại. Hạt cát Thái Tú Hạp ở lại. Tôi cam đoan như thế. Ai đánh cá gì với tôi không.
Ông Thái Tú Hạp,
Như thế là tôi đã xong món nợ hay thực hiện đúng lời hứa với ông. Đúng hay sai, hay hay dở, lời hay lỗ, phải hay trái, với ông, tôi đã sòng phẳng. Tôi can đảm viết như thế mà không sợ người ta cho rằng tôi “nâng bi” ông chủ báo, vì tôi tin tưởng rằng, không ít người đồng ý với tôi về thơ ông như thế.
Mùa hè năm 1997, chúng tôi, “những tên cao bồi hai súng” vùng Đông Bắc Hoa Kỳ gồm Trần Hoài Thư, Trần Doãn Nho, Lâm Chương, Phan Xuân Sinh, Dư Mỹ, Trần Trung Đạo, Lê Mai Lĩnh sẽ sang “quậy” ở CALI. Ông “chứa” chúng tôi chứ. Hãy chuẩn bị rượu từ bây giờ cho chúng tôi “tắm”. OK.
Hartford (Connecticut) 25-1-1997